Hongkong

Ding-Ding: sztuka powolnej kontemplacji w dynamicznym Hongkongu

19/12/202519/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Tramwaje Ding-Ding to jedno z moich absolutnie ulubionych doświadczeń w Hongkongu. Górny pokład daje głęboki relaks i poczucie beztroski, a jednocześnie wyjątkową perspektywę na żywą, nadbrzeżną część wyspy. To nie jest zwykła przejażdżka tramwajem – to medytacja w ruchu, kontemplacja w samym centrum miejskiego zgiełku.

Wysoko, ale nie dominująco

Na górnym pokładzie Ding-Ding siedzimy wysoko, ponad tłumem na chodnikach, ale bez poczucia dominacji czy wyższości. Tramwaj sunie powoli, w jaskrawym kontraście do pośpiechu Hongkongu. Ta powolność daje czas na dostrzeżenie detali: ruchów ludzi, ich interakcji, spojrzeń, gestów w codziennej pracy. Perspektywa z góry łamie zwykłą geometrię doświadczenia ulicy – patrzymy na przechodniów trochę z góry, jak z balkonu w teatrze na scenę poniżej.

To psychologicznie bezpieczna wyższość: bez rywalizacji, bez agresji. Przywraca poczucie bycia obserwatorem życia, a nie jego menedżerem czy uczestnikiem w ciągłym biegu. Hongkong wzmacnia ten efekt i to nie jest przypadek. Miasto jest pionowe, gęste, czasem przytłaczające neonami i wieżowcami. Tymczasem tramwaj – stary, drewniany, skrzypiący – sunie w tempie z XIX wieku. Ten konflikt epok działa jak balsam na psychikę: nowoczesność pędzi, a my pozwalamy sobie na powolność.

**Linia M w Dallas** (fot. Jacek Wachowiak)

Porównanie z Dallas: dlaczego Hongkong wygrywa

Próbowałem podobnego doświadczenia w Dallas – na zabytkowym M-Line Trolley. To miła przejażdżka: wolny pojazd, sympatyczna kapsuła historii, sympatyczni motorniczy (jak większość Teksańczyków), nawet Jessie, mój pies, cieszyła się jazdą. Ale to nie to samo co Ding-Ding. Brakowało piętra wyżej, ale przede wszystkim brakowało życia na ulicach.

Ulice Dallas są spokojne, niskokontrastowe. Po jednym czy dwóch przejazdach znamy całą trasę, przewidujemy kolejne sceny. Nie ciągnie, by wracać po raz kolejny. W Hongkongu jest odwrotnie: trasy nie da się „poznać” na wylot. Z każdym przejazdem scenografia się zmienia – żywa, nieprzewidywalna, jak w ogromnym mrowisku. Wolę przejechać z punktu A do B Ding-Dingiem, nawet jeśli zajmie to dłużej niż metrem, gdyż ta uliczna scenografia nie jest zaprojektowana przez planistów czy scenografów. Wynika po prostu z konieczności życia – jest chaotyczna, niepowtarzalna, niewyczerpalna.

Miasto w działaniu, nie na pokaz

Ulice, po których jeździ Ding-Ding, pełne są ludzi przy pracy: dostawców, sklepikarzy, sprzątaczy, robotników, zakupowiczów, smakoszy polujących na kulinarne doznania w restauracjach dai pai dong. To miasto w trakcie działania – praca „wycieka” na ulicę, jest widoczna, cielesna, namacalna.

W Dallas praca jest schowana: zamknięta w klimatyzowanych biurowcach, oddzielona od ulicy. W Hongkongu można obserwować ją bezpośrednio – jak rzemieślnika w warsztacie czy japońskiego mistrza sushi przy kontuarze. To wciąga.

Obserwacyjny flow – rzadki i zdrowy stan

Dlaczego ta przejażdżka to nie tylko relaks, ale prawdziwy stan przepływu (flow)? Psychologia przepływu Mihály’ego Csíkszentmihályi’ego mówi o kilku warunkach, które Ding-Ding spełnia w idealny sposób:

Jasna struktura – tramwaj jedzie ustalonym torem, a pasażer po prostu siedzi. Koniec zadań, zero decyzji.
Brak konieczności kontroli – nie prowadzimy, nie optymalizujemy trasy, nie reagujemy na nic.
Umiarkowana stymulacja – dużo się dzieje wokół, ale nic nie wymaga naszej reakcji czy interwencji.
Zanurzenie uwagi – połączenie ruchu, wysokości, panoramy i mikro-scenek ulicznego życia utrzymuje uwagę miękką, ale ciągłą.

To flow obserwacyjny, nie wykonawczy – rzadki i wyjątkowo zdrowy dla psychiki w dzisiejszym świecie pełnym wymagań i wielozadaniowości.

**Hongkong nocą z górnego pokładu Ding-Ding** (fot. Jacek Wachowiak)

Poczucie flow w Ding-Dingu nie kończy się wraz z ostatnią stacją – nie ma tu puenty ani wrażenia „odhaczonego” celu. Za każdym razem inne światło pada na ulice, inni ludzie wypełniają chodniki, inny jest rytm dnia roboczego miasta. Zawsze jest powód, by jechać znowu.

Dallas jest miłe, ale domknięte i kompletne. Hongkong jest z definicji niekompletny – nie chce być w pełni zrozumiany. Chce być jedynie obserwowany. W nieskończoność. W Hongkongu metro służy celom praktycznym. Na spokojniejszą chwilę zostaje Ding-Ding – górny pokład, otwarty widok i miasto płynące swobodnie. Prosta przyjemność, a jednak jedna z najgłębszych, jakie miasto potrafi podarować.

Źródła i inspiracje:

Mihaly Csikszentmihalyi, Flow. Stan przepływu, Wyd. Feeria, 2023

Kamienne kroniki: Śladami chorób i życia w XIX-wiecznym Hongkongu

22/10/202518/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

W cieniu szklanych wieżowców Hongkongu, gdzie pulsuje serce globalnego kapitalizmu, kryje się zapomniane archiwum śmierci: XIX-wieczny cmentarz w Happy Valley. Tu, wśród tropikalnej zieleni, kamienne epitafia szepczą o młodych żołnierzach i dzieciach, które padły ofiarą malarii i cholery – niewidzialnego wroga silniejszego niż jakiekolwiek imperium. To nie tylko groby; to kronika ludzkiego kosztu kolonialnych ambicji i marzeń o wschodnim eldorado, gdzie średnia wieku zmarłych nie przekraczała 25 lat.

**Hong Kong Cemetery** (📷 Jacek Wachowiak)

Trudne życie w kolonialnym Hongkongu

Hongkong w XIX wieku był niebezpiecznym miejscem. Brytyjczycy do kolonii wysyłali głównie młodych mężczyzn – żołnierzy, marynarzy, urzędników i handlowców w wieku 18–30 lat, czasem kobiety i dzieci (żony oficerów). Tropikalne choroby były w mieście głównym zabójcą: malaria, cholera, dur brzuszny, rzadziej żółta febra, z śmiertelnością 30–95%. W latach 40. XIX wieku co czwarty żołnierz umierał rocznie, głównie z powodu malarii i biegunek.

Wypadki stanowiły kolejne zagrożenie: katastrofy morskie w Victoria Harbour (przed budową latarni), wypadki w porcie, upadki na stromych zboczach. Epidemie powodowały fale pochówków: lata 40.–50. (malaria, cholera), 60. (cholera, dur), 1894 (dżuma), 1918–1919 (grypa hiszpanka). Szczególnie tragiczna była wysoka śmiertelność dzieci, wynikająca z braku szczepień, antybiotyków i trudnego klimatu.

Kamienne archiwa: Hong Kong Cemetery i realia XIX-wiecznego kolonialnego życia

Hong Kong Cemetery, założony w 1845 roku, zaledwie trzy lata po przejęciu wyspy przez Brytyjczyków na mocy Traktatu nankińskiego, to miejsce, które dokumentuje dramatyczne realia początków kolonialnego Hongkongu. Nagrobki, porośnięte tropikalną zielenią, kryją historie młodych ludzi – dzieci, żołnierzy, kobiet – którzy padli ofiarą chorób tropikalnych, wypadków i surowych warunków życia. Średnia wieku zmarłych Brytyjczyków rzadko przekraczała 25 lat, co czyni ten cmentarz nie tylko miejscem pochówku, ale i świadectwem ogromnego ludzkiego kosztu kolonialnej ekspansji. To archiwum śmierci zapisane w kamieniu.

**Żołnierze King’s Shropshire Light Infantry (KSLI) w obozie Sandy Bay Camp w Hongkongu**

Symboliczny wymiar cmentarza

Hong Kong Cemetery to więcej niż cmentarz. Powstał z konieczności, gdy koloniści zaczęli umierać szybciej, niż przewidywano, głównie z powodu chorób tropikalnych, a nie walk czy buntów. Nagrobki opowiadają o młodych ludziach – mężczyznach w wieku 18–30 lat (żołnierzach, marynarzach, urzędnikach), nielicznych kobietach i dzieciach, często żonach oficerów. Inskrypcje, takie jak „Beloved child”, „Taken too soon” czy „Aged 2 years”, ukazują kruchość życia w kolonii uznawanej za „trudny posterunek”. Cmentarz podkreśla, że nawet potęga Royal Navy nie mogła oprzeć się malarii czy cholerze, a dla wielu młodych ludzi Hongkong stał się miejscem, z którego nigdy nie wrócili do domu.

**„Od czerwca do 30 września 1848 r. na gorączkę zmarło: 9 sierżantów, 8 kaprali, 4 doboszy, 67 szeregowych, 4 kobiety, 4 dzieci.”** (📷 Jacek Wachowiak)

Choroby tropikalne: Niewidzialny wróg kolonistów

W połowie XIX wieku tropikalne choroby były największym zagrożeniem dla Europejczyków w Azji Południowo-Wschodniej. W Hongkongu, przejętym w 1842 roku, warunki były wyjątkowo trudne. Wyspa, gorąca i wilgotna, z bagnistym nabrzeżem pełnym stojącej wody, stanowiła idealne środowisko dla komarów i patogenów. Brytyjscy żołnierze i urzędnicy umierali masowo – nie od działań zbrojnych, lecz od chorób. W 1843 roku śmiertelność wśród brytyjskich żołnierzy sięgała 10–11% rocznie, a w niektórych jednostkach nawet 25%, czyniąc Hongkong jednym z najbardziej śmiercionośnych posterunków Imperium. W ciągu pierwszych 25 lat zmarło ponad 5000 wojskowych.

**Wolontariusze KSLI dezynfekują domy wapnem i grzebią ofiary zarazy, 1894 r.**

Główne Choroby:

• Malaria: Największy zabójca, powszechny w bagnistych rejonach Central i Sheung Wan. Do lat 90. XIX wieku, gdy Patrick Manson odkrył rolę komarów w przenoszeniu malarii, leczenie było chaotyczne. Chinina stosowana bez drenażu terenów czy moskitier miała ograniczoną skuteczność.
• Cholera: Epidemie nawiedzały kolonię przez cały wiek z powodu fatalnego stanu sanitarnego – braku kanalizacji, ścieków spływających do zatoki, wody pitnej z zanieczyszczonych źródeł.
• Dżuma dymienicza: Pierwsze przypadki w maju 1894 roku w Kantonie dotarły do Hongkongu, wywołując pandemię. Wcześniejsze, sporadyczne przypadki w portowych dzielnicach wiązano ze szczurami i pchłami.
• Dur brzuszny i biegunki: Powszechne w koszarach i zatłoczonych barakach portowych, potęgowane przez brak higieny.

Czynniki sprzyjające epidemiom

Epidemie w XIX-wiecznym Hongkongu napędzał gorący i wilgotny klimat, który sprzyjał namnażaniu komarów i rozwojowi bakterii w wodzie, pogarszając sytuację zdrowotną. Brak infrastruktury, takiej jak kanalizacja, odwodnienia czy wodociągi, zmuszał mieszkańców do korzystania z beczkowozów i studni, co zwiększało ryzyko zanieczyszczenia.

W dzielnicach takich jak Sheung Wan, gdzie chińska ludność żyła w gęsto zabudowanych „domach klatkach”, tłok i bieda przyspieszały rozprzestrzenianie się chorób. Ograniczona wiedza medyczna dodatkowo komplikowała sytuację – teoria miazmatów (złe powietrze) dominowała do lat 80. XIX wieku, skłaniając kolonistów do stawiania wiat (konstrukcje lub rozwiązania architektoniczne mające na celu zwiększenie przepływu powietrza w budynkach lub przestrzeniach publicznych) dla lepszej wentylacji zamiast walki z prawdziwymi źródłami chorób, jak komary czy zanieczyszczona woda.

W koszarach, szpitalach czy domach kolonistów dodawano werandy lub otwarte przestrzenie, które miały zapewniać „świeże powietrze” i rozpraszać rzekome miazmaty. Budynki projektowano z wysokimi sufitami i oknami, aby poprawić wentylację, wierząc, że to zredukuje ryzyko chorób. Nie osuszano systematycznie bagien, które były wylęgarnią komarów, bo uważano, że to opary z bagien są problemem, a nie owady. Nie inwestowano również w kanalizację ani oczyszczanie wody, ponieważ wierzono, że choroby biorą się z „złego powietrza” wokół ścieków, a nie z samych bakterii w wodzie.

Dżuma 1894: Epicentrum globalnej pandemii

Wiosną 1894 roku dzielnica Tai Ping Shan w Sheung Wan stała się miejscem wybuchu dżumy dymieniczej. Zatłoczone budynki czynszowe, brak kanalizacji, przepełnione latryny i śmieci przyciągały szczury, a ich pchły przenosiły bakterię na ludzi. Epidemia eksplodowała: dziesiątki, potem setki przypadków dziennie. W ciągu kilku miesięcy zmarło 2317–2485 osób, głównie chińskich robotników, przy śmiertelności 92–93%.

Brak antybiotyków ograniczał leczenie do izolacji. Brytyjskie władze początkowo bagatelizowały problem, dopóki choroba nie zagroziła Europejczykom. Z Hongkongu dżuma rozprzestrzeniła się statkami handlowymi do Indii (miliony zgonów), San Francisco (epidemia w Chinatown w 1900 roku), Australii, Afryki i Ameryki Południowej, czyniąc kolonię epicentrum trzeciej pandemii dżumy.

Świadectwo historii

Hong Kong Cemetery, wśród współczesnych wieżowców, pozostaje świadectwem kruchości ludzkiego życia wobec natury i historii. Nagrobki młodych kolonistów, dzieci i rodzin opowiadają o cenie kolonializmu, gdzie choroby tropikalne okazywały się silniejsze niż imperialne ambicje. To miejsce przypomina, że za blaskiem Imperium Brytyjskiego kryły się tysiące ludzkich tragedii.

Hongkong · Wielka Brytania

Hongkong XIX wieku: Gdy tragarze nosili elity na szczyt

07/10/202518/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

W XIX-wiecznym Hongkongu, świeżo zdobytym klejnocie brytyjskiej korony, Europejczycy przybywali z marzeniami o szybkim bogactwie, ale szybko odkrywali, że tropikalna kolonia potrafi być bezlitosna. Zaduchowe ulice chińskiej dzielnicy, wilgoć i epidemie malarii, tyfusu czy dżumy zbierały obfite żniwo wśród białych przybyszów, którzy masowo umierali w pierwszych latach pobytu. Ratunkiem stała się ucieczka na wysoki, chłodniejszy Victoria Peak – oazę zdrowia zarezerwowaną dla elity. Tylko jak się tam dostać po stromych, błotnistych ścieżkach? Odpowiedź była prosta i jakże kolonialna: na plecach chińskich tragarzy, którzy dźwigali swoich panów w lektykach na szczyt luksusu.

Hongkong w XIX wieku był dla Europejczyków miejscem pełnym kontrastów: z jednej strony obietnica bogactwa i przygody, z drugiej śmiertelne zagrożenia w postaci tropikalnych chorób. Szerzące się epidemie malarii, tyfusu i dżumy (zwłaszcza ta z 1894 r., która pochłonęła tysiące ofiar) sprawiały, że nisko położone dzielnice portowe, takie jak Central, uważano za „zaduchowe” i niezdrowe. To przekonanie było powszechne w całym Imperium Brytyjskim – podobnie jak w Indiach, gdzie Europejczycy uciekali do „hill stations” jak Shimla czy Darjeeling, lub w Afryce tropikalnej.

W Hongkongu ratunkiem stało się wzgórze Victoria Peak (znane jako The Peak), uznawane za oazę zdrowia: wyżej, chłodniej, z czystszym powietrzem i mniejszą wilgotnością. To tam, na wysokości ponad 500 metrów n.p.m., powstawały ekskluzywne rezydencje, kluby i letnie domy dla kolonialnej elity – administratorów, bogatych handlowców i oficerów.

Ale dojazd na szczyt nie był prosty. Dystans z dzielnicy Central to zaledwie 2-3 km, ale różnica wysokości przekracza 400 metrów, a ścieżki były strome i śliskie, zwłaszcza w porze monsunów. Brytyjczycy, uparcie trzymający się europejskiego ubioru – ciężkich garniturów, sukien i kapeluszy – nie wyobrażali sobie pokonywania tej trasy pieszo. Zanim w 1888 r. uruchomiono Peak Tram, jedynym praktycznym sposobem było… dać się wnieść. I tu wchodzą lektyki – drewniane krzesła z baldachimem chroniącym przed słońcem lub deszczem, osadzone na drążkach i niesione przez dwóch lub czterech chińskich tragarzy, zwanych „coolies”.
To nie była okazjonalna ekstrawagancja, lecz codzienna rzeczywistość dla urzędników, bankierów, żon oficerów i ich rodzin.

Zawód kulisa na The Peak był lepiej opłacany w porównaniu do innych prac fizycznych, co nadawało mu pewien prestiż wśród lokalnych, ale wymagał ogromnej siły i wytrzymałości. Tragarze musieli pokonywać stromizny nawet w ulewnym deszczu, gdy ścieżki zamieniały się w błoto. Brytyjczycy w pamiętnikach i listach skarżyli się na dyskomfort w monsunach, ale dla tragarzy to była ciężka harówka, często kończąca się urazami. Istniały dwa główne typy publicznych lektyk: lekkie, wykonane z rattanu i bambusa, idealne na strome ścieżki, oraz cięższe, bardziej luksusowe modele.

Sceny te uwieczniano na rycinach, pocztówkach i zdjęciach – czasem groteskowo, bo lektyki przypominały małe klatki, w których „uwięzieni” Europejczycy kontrastowali z wysiłkiem tragarzy. To była żywa ilustracja kolonialnej segregacji: „panowie” wynoszeni na plecach „poddanych”. The Peak stał się enklawą elity, wzmocnioną w 1904 r. ustawą zakazującą Chińczykom osiedlania się tam (z wyjątkiem służby). W 1888 r. otwarto Peak Tram – kolejkę linowo-terenową, początkowo napędzaną parą (elektryczność wprowadzono w 1926 r.).

Nie powstała dla turystów, lecz by ułatwić elitom dojazd do rezydencji. Tramwaj szybko zastąpił lektyki jako główny środek transportu, choć te drugie używano jeszcze przez dekady, zwłaszcza w deszczu czy dla wygody. Co zaskakujące, lektyki przetrwały nawet po II wojnie światowej – służyły m.in. kobietom w ciąży podróżującym na Peak czy do szpitali.

Źródła i inspiracje:

Frank Welsh, A History of Hong Kong, 1997
Jan Morris, Hong Kong, 1997

Podobne artykuły:

Kamienne kroniki: Śladami chorób i życia w XIX-wiecznym Hongkongu

Hongkong · Japonia

Hongkoński człowiek sukcesu kontra japoński korporacyjny trybik: Historia dwóch mentalności

16/09/202518/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Hongkong i Japonia – dwa azjatyckie giganty gospodarki, oba zakorzenione w konfucjańskiej etyce pracy i hierarchii. Hongkończycy to sprytni indywidualiści, budujący imperia od zera, a Japończycy zdyscyplinowani kolektywiści, żyjący dla firmy. Oba społeczeństwa wywodzą się z konfucjanizmu, ale historia po 1945 roku nadała im zupełnie inne oblicza. Self-made man kontra salaryman: wolność i ryzyko przeciw lojalności i stabilności. To nie tylko stereotypy – to klucz do zrozumienia, dlaczego gospodarki tych azjatyckich tygrysów wyglądają tak różnie.

🇭🇰 **Rodzinny binzes w HK (📷 Simon Go, Hong Kong)**

Każdy, kto odwiedził Japonię i Hongkong, zauważył, jak bardzo różnią się ich mieszkańcy – mentalność Hongkończyków zderza się z japońską w fascynujący sposób! Te kontrasty najlepiej oddają postacie hongkońskiego self-made mana i japońskiego salarymana, choć oba społeczeństwa czerpią z podobnych ideologicznych korzeni. Oba narody ukształtował konfucjanizm, który od wieków kładł nacisk na pracowitość, hierarchię i lojalność wobec rodziny czy grupy, ale po II wojnie światowej ich drogi mocno się rozeszły.

W Hongkongu konfucjanizm zmieszał się z indywidualizmem, który pchał ludzi do samodzielności i ryzyka. W Japonii wzmocnił kolektywizm, gdzie jednostka jest ważna tylko jako część większej całości, jak firma czy państwo. Obaj – self-made man i salaryman – ciężko pracują, ale z innych powodów: jeden dla osobistego sukcesu i wolności, drugi dla grupy i stabilności. Te postacie to nie tylko stereotypy – one pokazują, jak historia, gospodarka i psychologia uformowały te społeczeństwa. Przyjrzyjmy się najpierw hongkońskiemu self-made manowi, potem japońskiemu salarymanowi, a na koniec zobaczmy, jak się różnią i co się z nimi dzieje dziś.

Hongkoński self-made man to człowiek, który dzięki własnej pracy i rodzinnemu wsparciu buduje wolność i sukces. Często to uchodźca albo dziecko uchodźców z Chin, którzy po 1949 roku uciekali przed komunizmem. W latach 50. i 60. XX wieku zaczynali od zera w brytyjskiej kolonii, zakładając małe firmy, sklepy czy warsztaty. To był czas, gdy Hongkong stał się potęgą przemysłową, zwłaszcza w tekstyliach, i jednym z „azjatyckich tygrysów”. Celem takiego człowieka jest stworzenie czegoś swojego – firmy, sklepu, fortuny. Praca to dla niego szansa na wybicie się, a nie tylko obowiązek, bo w Hongkongu nie było socjalu – każdy musiał radzić sobie sam.

Władza? Trzymał się od niej z daleka, z podejrzliwością: „rząd nie jest nasz, licz na siebie”. Jako kolonia, Hongkong nie budził uczuć patriotycznych, a po 1997 roku, gdy wrócił do Chin, relacje z Pekinem stały się jeszcze trudniejsze. Rodzina to podstawa – nie tylko bliscy, ale wspólnicy w biznesie, sieć wsparcia. W chińskiej kulturze rodzina to klucz do przetrwania, a wiele firm było rodzinnych. Styl życia? Ryzyko, elastyczność, kombinowanie, łapanie każdej okazji. Psychologicznie to człowiek praktyczny: wierzy w swoją sprytność, nie ufa polityce i skupia się na tym, co działa. Symbolicznie to facet, który zaczyna od maszyny do szycia, a kończy jako właściciel fabryki. Mit, który go napędza? „Każdy może osiągnąć sukces, jeśli jest sprytny i pracowity” – to przyciągało ambitnych imigrantów do Hongkongu.

Duży wpływ na ten styl życia mieli Brytyjczycy, zwłaszcza Sir John Cowperthwaite, który w latach 1961–1971 był sekretarzem finansowym. Wychowany w duchu szkockiego liberalizmu i idei Adama Smitha, wierzył, że wolny rynek to praktyka, a nie teoria: „Daj ludziom wolność, a sami się wzbogacą i pociągną za sobą innych”. Jego zasady były jasne: niskie podatki, maksymalnie 15%, by zachęcić do pracy; zero ceł i barier handlowych, co zrobiło z Hongkongu otwarty port; brak pomocy dla firm – jeśli coś upada, to nie powinno istnieć; i brak centralnego planowania, bo „rynek wie lepiej niż urzędnicy”. Dzięki temu w latach 60.–70. gospodarka Hongkongu rosła w tempie 6–8% rocznie, stając się światowym cudem gospodarczym. To przyciągało uchodźców i przedsiębiorców, którzy wierzyli, że ciężka praca się opłaci.
To ukształtowało psychikę Hongkończyków.

🇭🇰 **Praca na rynku w Hongkongu** (Fot. Jacek Wachowiak)

Po pierwsze, praca była wszystkim: bez socjalu ludzie harowali po 12–16 godzin dziennie, rezygnowali z wakacji i inwestowali w edukację dzieci, by te miały lepsze życie. Wierzono, że „kto ciężko pracuje, ten się wybije” – historie jak Li Ka-shinga, który z drobnego handlarza stał się miliarderem, to potwierdzały. Po drugie, brak roszczeń: nikt nie czekał na pomoc od państwa, dominowało podejście „wszystko zależy ode mnie i mojej rodziny”. Po trzecie, kultura ryzyka: ludzie otwierali sklepy i fabryki, wiedząc, że rząd nie pomoże w razie porażki, więc „upadniesz – próbuj znowu”. Małe firmy stanowiły ponad 90% gospodarki w latach 70. Ale były też minusy: nierówności, ciężkie warunki pracy, brak wsparcia dla najuboższych. To w latach 70. wywołało protesty i zmusiło rząd do pewnych reform, jak budownictwo socjalne. Mimo to brytyjski wolny rynek i chiński konfucjanizm stworzyły unikalny etos – praktyczny i rodzinny.

Z kolei japoński salaryman to przeciwieństwo – lojalny trybik w maszynie, który żyje dla firmy. Zazwyczaj to absolwent szkoły lub uniwersytetu, który w latach 50.–60. dostawał pracę w korporacji na całe życie. To był czas „japońskiego cudu gospodarczego”, gdy Japonia, po wojennej klęsce, z pomocą Amerykanów i rządowych planów (jak ministerstwa MITI) stawiała na wielkie firmy i stabilność. Celem salarymana jest służyć korporacji i zapewnić rodzinie bezpieczeństwo. Praca to obowiązek wobec grupy, a nie jednostki – to źródło jego tożsamości. Często zostaje w biurze do późna, co prowadzi do „karoshi”, czyli śmierci z przepracowania.

Władza? Pełna zgoda i konformizm: „firma i państwo wiedzą lepiej”. W powojennej Japonii rząd i biznes współpracowały, by odbudować kraj, a harmonia społeczna („wa”) była priorytetem. Rodzina to zaplecze, ale drugorzędne – żona jako gospodyni (shufu) dba o dom, a mąż skupia się na pracy. Styl życia? Rutyna, nadgodziny, piątkowe picie z kolegami (nomikai), które buduje więzi w firmie. Psychologicznie to człowiek lojalny, boi się odrzucenia, a jego tożsamość zlewa się z korporacją – to efekt japońskiego kolektywizmu („shūdan shugi”). Symbolicznie to facet w garniturze, z aktówką w zatłoczonym metrze, wracający późno do domu. Mit napędzający? „Każdy ma swoje miejsce, jeśli będzie lojalny i ciężko pracował” – to podstawa powojennego systemu Japonii.

Porównując te postacie, widzimy, że choć obie kultury cenią pracę z konfucjańskich korzeni, to różnią się wszystkim innym. Hongkoński self-made man to indywidualista, który ryzykuje dla wolności i sukcesu. Japoński salaryman to kolektywista, który stawia na lojalność i stabilność. W Hongkongu brytyjski liberalizm i brak wsparcia państwa pchały ludzi do przedsiębiorczości, opartej na wolnym rynku i imigrantach. W Japonii rządowy plan i dożywotnie zatrudnienie budowały harmonię grupową. Psychologicznie: w Hongkongu mamy pragmatyzm, samodzielność i brak złudzeń politycznych; w Japonii lęk przed wykluczeniem i tożsamość przez firmę. Gospodarczo: Hongkong rósł dzięki otwartemu handlowi i małym firmom, Japonia dzięki wielkim korporacjom i wsparciu państwa.

Dziś te modele się zmieniają. W Hongkongu mit self-made mana słabnie – wysokie koszty życia, nierówności i wpływ atokratycznych Chin sprawiają, że młodzi tracą wiarę w to, że praca wystarczy, by się wybić. W Japonii salaryman też traci grunt: młodzi wolą freelance, pensje stoją w miejscu, a wartości się zmieniają, więc lojalność wobec firm słabnie. Mimo to te postacie wciąż pokazują, jak historia, kultura i gospodarka kształtują ludzi. W globalnym świecie może powstać miks – trochę indywidualizmu, trochę kolektywizmu – ale różnice między Hongkongiem a Japonią nadal fascynują i uczą, jak bardzo środowisko wpływa na to, kim jesteśmy.

Źródła i inspiracje:

Neil Monnery, Architect of Prosperity: Sir John Cowperthwaite and the Making of Hong Kong, 2017

Hongkong · Wielka Brytania

Mistrz balansowania – psychologiczna gra sir Roberta Ho Tunga

02/09/202518/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

W kolonialnym Hongkongu XIX i XX wieku, gdzie Brytyjczycy rządzili z góry, a Chińczycy pozostawali na marginesie, pojawienie się eurazjatyckiego pośrednika było jak mistrzowski gambit w psychologicznej grze o władzę i akceptację. Sir Robert Ho Tung, pół-Chińczyk i pół-Europejczyk, opanował sztukę balansowania między dwoma światami do perfekcji. Dzięki sprytowi, małżeństwom i filantropii zbudował fortunę, przełamał bariery elit i stał się symbolem mostu Wschód-Zachód. Jego historia to lekcja, jak w podzielonym społeczeństwie przetrwać – i zwyciężyć.

W kolonialnym Hongkongu, gdzie brytyjskie elity strzegły swych zamkniętych kręgów, sir Robert Ho Tung przełamał bariery i stał się legendą. Cioteczny dziadek Bruce’a Lee zbudował fortunę w cieniu wielkich firm handlowych, zdobywając tytuł szlachecki od Imperium Brytyjskiego. W 1899 roku rzucił wyzwanie Brytyjczykom, zakładając The Chinese Club – alternatywę wobec ekskluzywnego Hong Kong Clubu, do którego dopuszczano wyłącznie brytyjskich kupców i urzędników państwowych, a kobiety i osoby o ‘niewłaściwym’ pochodzeniu były z góry wykluczane. Pół-Chińczyk, pół-Holender, Ho Tung stał się symbolem Hongkongu – miasta balansującego między Wschodem a Zachodem. Jego historia to opowieść o sprycie, filantropii i psychologicznym mistrzostwie w lawirowaniu w podzielonym świecie.

Urodzony 22 grudnia 1862 roku w Hongkongu, Ho Tung był synem Charlesa Henry’ego Maurice’a Bosmana, holenderskiego kupca i konsula Holandii, oraz Sze Tai, Chinki z powiatu Bao’an. Jako Eurazjata zajmował trudną pozycję: dla Brytyjczyków „zbyt chiński”, dla Chińczyków – „zbyt biały”. Ta podwójna tożsamość okazała się jednak jego największym atutem. Dzięki znajomości angielskiego i kantońskiego oraz biegłości w brytyjskiej etykiecie potrafił poruszać się w obu światach, a jako pośrednik łączył brytyjskich decydentów z chińskimi kupcami, budując mosty w rzeczywistości pełnej podziałów.

Jego fortuna wyrosła właśnie z tej roli pośrednika. Zyski inwestował w nieruchomości na Victoria Peak – ekskluzywnej enklawie brytyjskiej elity – oraz w inne przedsięwzięcia, stając się przed 35. rokiem życia najbogatszym człowiekiem w kolonii. Sekret tkwił w psychologicznym wyczuciu: Ho Tung dostrzegał szanse tam, gdzie inni widzieli przeszkody, i zdobywał zaufanie zarówno Brytyjczyków, jak i Chińczyków, umiejętnie balansując między ich światem wartości.

Filantropia była jego kluczem do budowania „moralnego kapitału”. Wspierając szpitale i szkoły, okazywał oddanie tradycyjnym wartościom chińskim, a jednocześnie zyskiwał szacunek brytyjskiej elity. Potrafił łączyć wschodnią hojność z zachodnią etykietą. Jego małżeństwa – z Eurazjatką i Chinką o buddyjskich korzeniach – odzwierciedlały tę zdolność do balansowania między kulturami, wzmacniając obraz człowieka-łącznika dwóch światów. Z czasem jego bogactwo, filantropia i rola mediatora między kulturami zyskały mu szacunek Brytyjczyków, którzy pod koniec XIX wieku potrzebowali lokalnych partnerów gospodarczych.

W 1915 roku otrzymał tytuł Knight Bachelor (Rycerz Kawaler) jako jeden z pierwszych Chińczyków w Hongkongu, a w 1955 roku – KBE (Knight Commander). Nagrody te były uznaniem za lojalność, hojność i wsparcie dla imperium. Mieszkaniec Victoria Peak, anglofil i szanowany filantrop, w oczach Brytyjczyków był ucieleśnieniem „cywilizowanego” Chińczyka.

Rodzinne powiązanie z Bruce’em Lee dodaje jego historii dodatkowego kolorytu. Matka Bruce’a, Grace Ho, była córką Ho Kom-tonga, przyrodniego brata Roberta. Rodzinne powiązania z Ho Tungiem sprawiały, że Bruce Lee wyrastał w cieniu jednej z najbardziej potężnych dynastii Hongkongu.

Sir Robert Ho Tung zmarł 26 kwietnia 1956 roku. Jego życie pozostawiło trwałe dziedzictwo: jako jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych Eurazjatów w Hongkongu łączył świat chińskich kupców i brytyjskiej elity. Założyciel The Chinese Club, filantrop i strateg, ukształtował oblicze miasta, które do dziś nosi ślady jego wizji – od instytucji charytatywnych po prestiżowe dzielnice.

**Bruce Lee z mamą Grace Ho i synem Brandonem**

Źródła i inspiracje:

May Holdsworth, Sir Robert Ho Tung: Public Figure, Private Man, 2022
Matthew Polly, Bruce Lee. Życie, Wyd. Znak Literanova, 2019

Hongkong · Stany Zjednoczone

Richard Nixon i Marianna Liu: Przyjaźń w cieniu zimnowojennej paranoi

10/08/202518/12/2025 Jacek Wachowiak2 Komentarze

W latach 60. XX wieku, w apogeum zimnej wojny, każda relacja prominentnej postaci z Zachodu z osobą powiązaną z Chinami budziła podejrzenia służb wywiadowczych. Jedną z takich historii jest znajomość Richarda Nixona, przyszłego prezydenta USA, z Marianną Liu, młodą hostessą z Hongkongu. Czy była to niewinna przyjaźń, romans, czy może próba szpiegowskiej gry? Niniejszy artykuł, oparty na biografiach Nixona, dokumentach FBI i relacjach prasowych, analizuje tę kontrowersyjną relację w kontekście epoki.

Spotkania w Hongkongu: Początek Kontrowersji

Richard Nixon, były wiceprezydent USA (1953–1961), w latach 1964–1967 podróżował do Hongkongu w celach biznesowych jako prawnik w prywatnej praktyce. To właśnie tam, w 1964 lub 1965 roku, w koktajlowym lounge „The Den” w hotelu Hongkong Hilton, poznał Mariannę Liu – hostessę młodszą od niego o około dwie dekady. Jak podają biografowie, m.in. Roger Stone (Nixon’s Secrets) i John A. Farrell (Richard Nixon: The Life), ich spotkania miały miejsce w 1964, 1965 i 1966 roku. W 1967 roku, gdy Liu była hospitalizowana, Nixon przesłał jej kwiaty – gest, który wzbudził zainteresowanie mediów.

Liu w różnych wywiadach przedstawiała sprzeczne wersje wydarzeń, raz określając się jako hostessę, innym razem jako przewodniczkę turystyczną. Twierdziła, że miała z Nixonem „wiele randek” i tańczyła z nim na jachcie, a on nalegał na prywatne spotkania pomimo jej ostrzeżeń. Te nieścisłości, opisane m.in. w „New York Times” (1976), stały się pożywką dla spekulacji.

**13 listopada 1964 r. Richard Nixon w drodze do Japonii i Hongkongu**

Plotki o Romansie: Fakty kontra Sensacja

W 1976 roku tabloid „National Enquirer” opublikował dwuczęściowy cykl artykułów, sugerując, że relacja Nixona i Liu miała charakter seksualny. Liu zaprzeczyła tym doniesieniom i pozwała gazetę, ale sprawa zakończyła się ugodą pozasądową.

Dziennikarz śledczy Anthony Summers w The Arrogance of Power sugeruje, że Liu mogła wycofać pozew z obawy przed ujawnieniem szczegółów, choć nie potwierdza jednoznacznie intymnego charakteru ich relacji. John Sears, doradca Nixona, żartobliwie zauważył: „Widział ją za każdym razem, gdy przejeżdżał przez Hongkong, i przejeżdżał przez Hongkong za każdym razem, gdy przejeżdżał przez Azję” (Stone, 2014). Sam Nixon konsekwentnie zaprzeczał romansowi, podobnie jak Liu, która po jego śmierci w 1994 roku odwiedzała jego grób, co może wskazywać na osobistą więź. Jednak brak twardych dowodów pozostawia tę kwestię otwartą.

**Artykuł o rzekomym romansie Nixona z Liu w National Enquirer**

Nixon: Geniusz Polityczny z Cieniem Autodestrukcji

Nixon był postacią pełną sprzeczności: strategiczny geniusz, który otworzył USA na Chiny w 1972 roku, ale też człowiek skłonny do autodestrukcji, czego dowodem jest afera Watergate. Czy nie dostrzegał ryzyka spotkań z Liu? Jego wychowanie w konserwatywnym środowisku kwakrów i ponad 50-letnie małżeństwo z Pat Nixon bez poważnych skandali obyczajowych sugerują, że nie był typem „łowcy kobiet” w stylu Kennedy’ego czy Clintona. Jak zauważają biografowie, Nixon był sztywny i niezręczny w kontaktach osobistych, niezależnie od płci rozmówcy, co kontrastowało z jego politycznym błyskotliwością.

FBI i CIA: Zimnowojenna Paranoja

Relacja Nixona z Liu wzbudziła zainteresowanie FBI, które obawiało się, że młoda hostessa może być agentką chińskiego wywiadu. Jak podaje „New York Times” (1976), FBI prowadziło dochodzenie, ale nie znalazło dowodów na szpiegostwo, intymne relacje czy zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego. Na prośbę CIA brytyjskie MI6 prowadziło w Hongkongu całodobową obserwację Nixona, w tym tajne fotografowanie, z powodu podejrzeń wobec Liu (Stone, 2014).

Dlaczego ta znajomość wzbudziła takie obawy? Klucz leży w kontekście zimnej wojny:

1. Hongkong jako Wywiadowcze Epicentrum: W latach 60. XX wieku ta multikulturowa kolonia brytyjska była miejscem intensywnej aktywności szpiegowskiej. Graniczące z komunistycznymi Chinami miasto przyciągało CIA, MI6, FBI oraz chiński MSS. Biznesmeni, hostessy czy dziennikarze często – świadomie lub nie – stawali się pośrednikami w przekazywaniu informacji.

2. „Honey Trap” jako Standard Wywiadu: Atrakcyjna kobieta pracująca w branży rozrywkowej była w oczach służb idealnym profilem do operacji typu „honey trap” – uwodzenia w celu zdobycia informacji lub materiałów kompromitujących. Nawet jeśli Liu nie była agentką, jej chińskie pochodzenie i kontakty z Nixonem wystarczały, by wzbudzić podejrzenia.

3. Nixon jako Cel Wywiadowczy: Choć w 1966 roku Nixon nie pełnił funkcji publicznych, jako były wiceprezydent i potencjalny kandydat na prezydenta był „aktywem wysokiej wartości”. Wywiady zakładały, że nawet przypadkowe rozmowy mogą ujawnić cenne informacje, np. o strategii Partii Republikańskiej lub wojnie w Wietnamie.

4. Logika „Braku Przypadków”: W zimnowojennej mentalności każde spotkanie było potencjalnie zaaranżowane. Wywiady zakładały, że przeciwnik planuje kilka kroków naprzód, a przypadkowe kontakty – zwłaszcza w miejscach takich jak Hongkong – mogły być elementem gry wywiadowczej.

Historia Nixona i Liu pozostaje enigmą. Bez dowodów na romans czy szpiegostwo, ich relacja mogła być jedynie niewinną przyjaźnią, która w realiach zimnej wojny nabrała podejrzanego charakteru. Pokazuje to, jak paranoja epoki wpływała na percepcję osobistych kontaktów i jak łatwo plotki mogły eskalować w atmosferze politycznej nieufności.

Źródła i inspiracje:

John A. Farrell, Richard Nixon: The Life, 2017
Roger Stone, Nixon’s Secrets, 2014
Anthony Summers, The Arrogance of Power, 2000
New York Times, F.B.I. Investigated Hong Kong Woman Friend of Nixon in’60’s to Determine if She Was Foreign Agent, 1976

Hongkong

Hongkońskie „Ding Ding”: od segregacji rasowej do kaskaderskich popisów Jackie Chana

26/01/202518/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

W zatłoczonym Hongkongu, gdzie wszystko pędzi – od metra po giełdę – jest jeden środek transportu, który konsekwentnie ignoruje pośpiech. Piętrowe tramwaje, pieszczotliwie zwane „Ding Ding” od dźwięku podwójnego dzwonka ostrzegającego pieszych, to żywy pomnik przeszłości w mieście przyszłości. Sunąc leniwie z prędkością zaledwie 25-30 km/h między monstrualnymi wysokościowcami, przypominają, że nie wszystko musi gnać do przodu. A jednak przetrwały ponad 120 lat, bijąc rekordy i wożąc miliony – bo czasem wolniej znaczy lepiej.

**Hongkońskie tramwaje (fot. Jacek Wachowiak)**

Piętrowe tramwaje są wyjątkowym elementem miejskiego krajobrazu Hongkongu – jedynego miasta na świecie, którego flota tramwajowa składa się w całości z tramwajów piętrowych. Dziś to około 165 pojazdów, co daje mu tytuł największej takiej floty na świecie według Księgi Rekordów Guinnessa (od 2021 roku). Co więcej, to jedyne miejsce, gdzie w regularnej komunikacji miejskiej kursują zarówno piętrowe tramwaje, jak i piętrowe autobusy.

Pierwszy tramwaj w Hongkongu, jeszcze jednopoziomowy, wyjechał na ulice w 1904 roku – w czasach, gdy miasto było świeżo po epidemii dżumy i brytyjskiej kolonii marzącej o nowoczesności. Już w 1912 roku, wraz z rosnącym tłokiem, wprowadzono pierwsze otwarte piętrowce z „ogrodowymi” siedzeniami na górze, idealnymi na tropikalny wiatr. Do lat 20. dodano dachy, a po II wojnie światowej tramwaje stały się pstrokatymi billboardami reklamowymi – tradycja, która trwa do dziś.

Aż do lat 40. XX wieku obowiązywała w nich segregacja rasowa – klasa pierwsza dostępna wyłącznie dla Europejczyków (głównie Brytyjczyków) oraz elity kolonialnej, z wyższymi cenami biletów i niepisanymi zasadami społecznymi. Lokalni mieszkańcy musieli zadowolić się klasą drugą (lub trzecią w pierwszych latach). Segregacja była nieformalna, ale skuteczna – typowy kolonialny porządek w miniaturowej wersji.

**Hongkońskie „piętrowce” (Fot. Jacek Wachowiak)**

W latach 50. i 60. tramwaje stały się popularnym miejscem na randki w przeludnionym mieście, zwłaszcza wieczorami – górne piętro oferowało odrobinę prywatności w morzu ludzi. Były też areną ryzykownych popisów młodzieży: wyskakiwanie z jadących tramwajów to była wtedy część hongkońskiej kultury buntu. Mimo niskiej prędkości, wymagało to akrobatycznych umiejętności i przeskoczenia niskich drzwiczek lub barierek – nie zawsze kończyło się szczęśliwie. Starsze wagony miały otwarte lub krótkie wejścia, co ułatwiało takie akrobacje osobom sprawnym fizycznie. Jak wspomina w swojej autobiografii „Never Grow Up” Jackie Chan, urodzony w Hongkongu w 1954 roku, właśnie tak „trenował” swoje przyszłe kaskaderskie umiejętności już jako nastolatek – przeskakując nad drzwiami „Ding Ding” w biegu, na długo zanim zaczął ryzykować życie przed kamerami.

Hongkońskie piętrowe tramwaje wchodzą w wyjątkowy sposób w interakcję z przestrzenią miejską, zwłaszcza charakterystycznymi wysokościowcami, tworząc unikalny krajobraz. Widok „Ding Ding” przejeżdżającego obok drapaczy chmur to kwintesencja Hongkongu – kontrast starego z nowym.

Dziś, w 2025 roku, tramwaje nadal wożą około 150-200 tysięcy pasażerów dziennie, kosztując zaledwie 3,3 HKD za bilet (dorośli) – najtańszy transport w mieście. Mają specjalne turystyczne wagony w stylu lat 20. czy imprezowe do wynajęcia. W erze MTR i autonomicznych pojazdów te wolne, zielone relikty przetrwały dzięki nostalgii, gęstości miasta i… urokowi. Bo w Hongkongu „Ding Ding” to nie tylko tramwaj – to kawałek duszy.

Źródła i inspiracje:

Jackie Chan, Never Grow Up, 2018
Strona internetowa hongkońskich tramwajów: hktramways.com

Hongkong

„Pachnący Port” – aromaty Hongkongu

13/01/202513/01/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Etymologia nazwy „Hongkong” wywodzi się z kantońskiego wyrażenia „Heung Gong”, co można przetłumaczyć jako „Pachnący Port”. Nawiązuje ona do aromatu handlowanych tu towarów, takich jak przyprawy, zioła, czy popularnych zwłaszcza w przeszłości mirra, kamfora i kadzidło. Nazwa ta nie odnosi się jednak wyłącznie do odległej historii miasta, gdyż w dalszym ciągu niezwykła jest niezliczona ilość aromatów i ich kombinacji unoszących się w powietrzu.
Zmysł węchu jest przez nas zazwyczaj traktowany jako ten mniej istotny, drugorzędny w porównaniu ze wzrokiem, słuchem, smakiem czy nawet dotykiem, jednakże niesłusznie, gdyż pełni nie mniej ważną od nich rolę, a jedynie funkcjonuje zazwyczaj poza naszą świadomością, nie narzuca się, a w dodatku szybko adaptuje do nowych zapachów. Dopiero zmagania z COVID-19, kiedy zachorowania często prowadziły do utraty lub osłabienia węchu i związanego z tym komfortu życia, uświadomiły nam, jak ważną rolę odgrywa ten zmysł w naszym życiu.

Hongkong znany jest ze swojej bogatej sceny kulinarnej, łączącej tradycje kantońskie i chińskie z wpływami z innych części Azji i świata. Aromaty unoszące się z restauracji i straganów są lekkie, kuszące, ziołowe, słodko-kwaśne, szczególnie atrakcyjne dzięki stosowaniu w tutejszej kuchni wielu przypraw i ziół, takich jak bazylia i kolendra oraz technik gotowania – na woku i parze. Najbardziej intensywne zapachy wydają się jednak unosić w okolicach bocznych uliczek, takich jak ta. To właśnie przy nich często znajdują się restauracyjne kuchnie, a zapachy przenikają przez tylne wejścia bezpośrednio do otoczenia. Adaptacja do zapachów sprawia, że w restauracjach szybko przestajemy zwracać na nie uwagę, mózg zaczyna je ignorować, ale w Hongkongu, gdzie zapachy zmieniają się z każdym krokiem, cały czas jesteśmy ich świadomi, co pozytywnie wpływa na nastrój i samopoczucie. Ich złożoność, choć niezwykle przyjemna, była dla mnie jednak zbyt skomplikowana, przez co nie byłem w stanie wyodrębnić żadnego konkretnego zapachu i przypisać do jakiejkolwiek potrawy.

Reakcje na zapachy mogą być oczywiście bardzo indywidualne, zależne od naszej genetyki, osobistych doświadczeń, preferencji, wrażliwości zapachowej, a nawet kultury, w której się wychowaliśmy. W kuchni japońskiej, która generalnie preferuje dania subtelnie przyprawione, symbolika zapachów jest często kojarzona z tradycją, przemijaniem, refleksją, praktykami medytacyjnymi i tradycyjnymi sztukami. Potrawy są bardziej minimalistyczne, zapachy bardziej subtelne, przez co osoby z nadwrażliwością węchową mogą preferować doświadczenia kulinarno-zapachowe z Japonii. W kuchni koreańskiej znów, której aromaty zdają się być bardziej intensywne, ciężkie, charakterystyczne dla surowszego klimatu tego miejsca, są często wynikiem użycia pikantnych, kwaśnych i fermentowanych składników oraz potraw z grilla, co ma odzwierciedlać dynamikę i bogactwo smaków. Co ciekawe, często rozdzielamy smak i zapach, jakby niewiele miały ze sobą wspólnego, choć w rzeczywistości oba są ściśle ze sobą powiązane. To, co nazywamy „smakiem”, jest tak naprawdę kombinacją pięciu podstawowych smaków i zapachów, a ponad 80% tego, co uważamy za smak, jest związane z naszym węchem. W przypadku utraty węchu (anosmia) tracimy także m.in. przyjemność, jaką daje nam spożywanie posiłków.

Hongkong

Hongkong – miasto kontrastów

07/01/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Hongkong być może już za sobą ma swoje złote czasy, a chiński autorytaryzm przydusił ducha tego miejsca, ale pomimo politycznych i ekonomicznych zawirowań to wciąż jedno z najbardziej fascynujących miast świata, o niepowtarzalnym, kosmopolitycznym charakterze i wzajemnym przenikaniu się wschodnich i zachodnich wpływów. Spacerując jego ulicami, odkrywamy wiele uroków i niezwykłości, ale każdy z nas, przez swoje własne doświadczenia i potrzeby, odbiera to miejsce inaczej, stąd wiele różnych i często sprzecznych i ambiwalentnych opinii na temat Hongkongu i jego mieszkańców. Jak każde popularne wśród turystów miasto świata, również Hongkong ma więc zarówno swoich gorących wielbicieli, jak i tych, którzy jego dynamiki i mieszkańców nie lubią.

**Hongkończycy zdają się być nie mniej uzależnieni od telefonów komórkowych od Koreańczyków**.

Wśród tych drugich jest zaskakująco wielu Singapurczyków, którzy nierzadko zarzucają Hongkończykom szorstkość obyczajów, oraz Filipińczyków – żyje ich tutaj około 200 tysięcy – wskazujących na problem z ksenofobią. Jak wszyscy, mają mieszkańcy Hongkongu swój narodowy charakter, z jego pozytywnymi i negatywnymi stronami. Przykładowo, w kwestii higieny i BHP standardy są tutaj wciąż niższe niż na Zachodzie, co jednak nie przeszkadza mieszkańcom tej byłej brytyjskiej kolonii cieszyć się od kilku lat największą w świecie długowiecznością.

**Koszykówka jest popularnym sportem w Hongkongu**

Pewne aspekty życia w Hongkongu mogą być nieprzyjemne dla obcokrajowców tutaj przebywających, ale pewnie nie stanowią takiego problemu dla tubylców lub większości z nich, jak chociażby wspinanie się po stopniach tych słynnych wąskich i czasami obskurnych klatek schodowych w części starszej zabudowy miasta. U osób z klaustrofobią lub kobiet, które nie lubią przeciskać się obok nieznajomych mężczyzn, wywołują dyskomfort. Hongkong jest górzystym miastem, więc na całym jego terytorium często możemy natknąć się na schody.

**Bezpieczeństwo pracy wciąż niekoniecznie jest priorytetem w Hongkongu.**

W starszych dzielnicach pełnią one funkcję ciągów pieszych. Dla tych osób, które lubią spędzać czas na obserwowaniu ludzi, HK może doskonale służyć temu celowi, gdyż geografia, klimat i unikalne kulturowe prądy ukształtowały to miasto i jego mieszkańców w taki sposób, że część ich codziennych aktywności odbywa się na świeżym powietrzu. Oczywiście, trzeba być przygotowanym na różne, bardziej lub mniej przyjemne niespodzianki, ale tego chyba turyści często się spodziewają i tego oczekują. Hongkong jest miastem, które warto zobaczyć.

**Bieda w Hongkongu sąsiaduje z bogactwem.**

**Hongkong oferuje wiele dla osób lubiących obserwować ludzi w ich codziennych interakcjach**.

Hongkong

70 lat uprzedzeń wobec Bruce’a Lee

14/08/202414/08/2024 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Od śmierci aktora i mistrza tradycyjnych sztuk walki Bruce’a Lee minęło już 51 lat, a mimo tego do dziś pozostaje on chyba najbardziej w świecie rozpoznawalnym Chińczykiem z Hongkongu. Jak to więc możliwe, że poza ufundowanym przez jego fan club i popularnym wśród turystów posągiem w Tsim Sha Tsui i rodzącą się w bólach wystawą w HK Heritage Museum miasto w dalszym ciągu nie postarało się o choćby niewielkie muzeum upamiętniające aktora, tym bardziej, że od jego śmierci w roku 1973 domagają się go fani aktora, a wg dziennikarza Yonden Lhatoo z SCMP to właśnie Bruce w pojedynkę zmienił negatywne postrzeganie Azjatów na Zachodzie?

Wg wielu fanów aktora przyczyna leży w jego pochodzeniu. Jak pisze Matthew Polly w książce „Bruce Lee. Życie” aktor był w pięciu ósmych Chińczykiem Han oraz, po matce, w jednej czwartej Anglikiem i w jednej ósmej holenderskim Żydem. W zależności więc od tego, gdzie mieszkał, w Hongkongu czy Stanach Zjednoczonych, płynęło w jego żyłach albo za mało albo za dużo chińskiej krwi. Bruce doświadczył uprzedzeń rasowych już w dzieciństwie w Hongkongu, kiedy jego rówieśnicy poznali prawdę na temat jego matki. Pojawiły się naciski na jego pierwszego mistrza kung-fu Yip Mana, żeby usunął go ze szkoły. W Seattle, gdzie chodził do szkoły średniej i spotkał swoją przyszłą żonę również poznał czym jest wrogość i niechęć. Być może dlatego Bruce przez całe życie miał problemy z poczuciem własnej wartości, nie stronił od popisywania się swoimi umiejętnościami w walce wręcz i usilnie dążył do osiągnięcia sukcesu w życiu zawodowym.

**Mocno podupadłe „Gniazdo żurawia” należące do Bruce’a i Lindy Lee zburzono w roku 2019**

Także później, jak pisze Kimberly Wing Wee Choi z Uniwersytetu Lingnan, kiedy stał już u progu sławy, w trakcie kręcenia „Wejścia Smoka” amerykańscy producenci oraz aktor odgrywający rolę O’Hary, karateka Bob Wall, mieli w sposób poniżający traktować lokalną obsadę i ekipę. Bruce domagał się też usunięcia amerykańskiego scenarzysty, który w scenariuszu utrwalał azjatyckie stereotypy. Po jego śmierci miasto Hongkong torpedowało próby stworzenia muzeum, również w byłym domu aktora przy ulicy Cumberland 41, który przekształcony został w hotel na godziny, choć winę za mnożenie trudności zrzucano na nowego właściciela posesji Yu Panglina. W roku 2019 ostatecznie zburzono „Gniazdo żurawia”, jak rodzina Bruce’a nazywała swój dom, a w nowym budynku znajduje się dziś prywatny klub.

Dalekowschodnie Refleksje znajdziesz również na Patronite, YouTube oraz X (d. Twitterze)