W 1954 roku włoski antropolog z polską krwią w żyłach pojechał na japońską wyspę i zobaczył coś, co wkrótce miało zniknąć: nagie kobiety tańczące z oceanem na jej własnych warunkach. Zdjęcia, które wtedy zrobił, dziś są cenniejsze niż wszystkie perły, które amasan kiedykolwiek wydobyły.

Amasan, dosłownie „kobiety morza”, to jedna z najstarszych i najbardziej niezwykłych tradycji Japonii – wolne nurkowanie kobiet w poszukiwaniu pereł, małży abalone (awabi), wodorostów i innych darów oceanu. Przez wieki były symbolem siły, niezależności i głębokiej więzi z morzem, szczególnie na półwyspie Shima i na wyspie Hegura.

W 1954 roku ich codziennej pracy przyglądał się włoski etnolog, antropolog, podróżnik i fotograf Fosco Maraini (1912–2004). Syn włoskiego rzeźbiarza Antonio Marainiego i pisarki Cornelii Crosse-Pawłowskiej, Maraini miał polskie korzenie i od młodości fascynował się Japonią. Po wojnie, podczas swojej pierwszej powojennej podróży w 1953 roku, z ogromnym smutkiem obserwował, jak szybko kraj Kwitnącej Wiśni ulega amerykanizacji i westernizacji. Postanowił więc utrwalić to, co jeszcze pozostało z dawnej Japonii – zanim zniknie na zawsze.

Efektem była m.in. seria przepięknych, pełnych szacunku fotografii amasan oraz książka „The Island of the Fisherwomen” (wł. „L’isola delle pescatrici”), wydana w 1962 roku. Maraini pisał z podziwem, że doświadczona ama potrafiła zanurkować na głębokość nawet 30 metrów zupełnie bez butli i bez maski – tylko w białym, lekkim ubraniu i z goglami z drewna i szkła. Pod wodą pozostawała do dwóch minut, kontrolując oddech dzięki wieloletniemu treningowi. Gdy wypływała, wydawała charakterystyczny, wysoki gwizd – tzw. isobue – który pomagał szybko wyrzucić dwutlenek węgla i zaraz złapać nowy haust powietrza przed kolejnym zanurzeniem.

Dziś tradycja amasan wciąż istnieje, ale w zupełnie innej formie. Młode Japonki prawie w ogóle nie wybierają tego zawodu – zbyt ciężki, zbyt ryzykowny, zbyt „staroświecki”. Współczesne amasan nurkują w czarnych piankach, często z lekkim sprzętem, a średnia wieku praktykujących kobiet przekracza 70 lat (niektóre mają nawet ponad 80!). Na półwyspie Shima zostało ich zaledwie kilkaset. Prawdziwe, klasyczne nurkowanie „na boso” – tak jak na zdjęciach Marainiego – należy już do przeszłości.

Fotografie Fosco Marainiego są więc nie tylko dziełami sztuki. To jedno z ostatnich świadectw ginącego świata, w którym kobieta mogła być jednocześnie łowczynią, kapłanką morza i strażniczką starożytnej wolności. Kiedy patrzymy na te czarnobiałe kadry – smukłe sylwetki w szortach, uśmiechnięte w słońcu twarze i spokojne spojrzenia – czujemy, jak bardzo oddaliliśmy się od natury, którą kiedyś potrafiliśmy zrozumieć bez słów.

Może właśnie dlatego zdjęcia te, ponad siedemdziesiąt lat później, wciąż wzbudzają zachwyt i wzruszają. Bo pokazują nie tylko Japonię, której już nie ma – pokazują też pewną uniwersalną tęsknotę za życiem bardziej surowym, bardziej prawdziwym.

Źródła:

Maraini, Fosco (1962). The Island of the Fisherwomen

Podobne artykuły:

W powojennej Japonii, gdzie garnitury i ogolone twarze symbolizowały posłuszeństwo wobec nowej ery, Toshiro Mifune nosił brodę jak sztandar buntu. Nie była to niedbałość, lecz deklaracja: „Nie muszę być idealny, by mieć serce wojownika”. W rolach Akiry Kurosawy – od chaotycznego Kikuchiyo w „Siedmiu samurajach” po cynicznego Sanjuro w „Straży przybocznej” – Mifune wcielał szorstkich bohaterów, których zewnętrzna dzikość kryła głęboką moralność i pasję.

Toshiro Mifune to legenda kina, której szorstka charyzma i charakterystyczna broda uczyniły z niego symbol niepokornego ducha. W filmach Akiry Kurosawy, takich jak Siedmiu samurajów (1954), Straż przyboczna (Yojimbo, 1961) czy Sanjuro: samuraj znikąd (1962), Mifune grał samurajów, którzy nie pasowali do sztywnych ram społeczeństwa. Jego zarost – nie za bardzo zadbany, ale też nie zaniedbany – mówił więcej niż słowa: „Jestem wolny, jestem sobą”. W powojennej Japonii, gdzie każdy musiał być „idealny,” broda Mifune stała się znakiem buntu, moralności i ludzkiego pierwiastka.

Toshiro Mifune nie grał samurajów jak z obrazka – eleganckich, zdyscyplinowanych wojowników w służbie pana. Jego postacie były szorstkie, czasem chaotyczne, zawsze prawdziwe. W powojennej Japonii, gdzie po klęsce w II wojnie światowej ludzie musieli dopasować się do nowego porządku – ogolone twarze, garnitury, posłuszeństwo – Mifune był inny. Jego broda była jak manifest: „Nie muszę być idealny, żeby być dobrym”.

W filmach Kurosawy, takich jak Siedmiu samurajów czy Yojimbo, broda Mifune nie była przypadkowa. To był znak, że jego bohaterowie żyją na własnych zasadach. Nie dbali o to, co pomyślą inni – liczyło się to, co mają w sercu. Dla widzów w Japonii, zmęczonych presją bycia „doskonałym”, takie postacie były jak powiew świeżego powietrza. Mifune pokazywał, że można być sobą, nawet jeśli oznacza to bycie outsiderem.

W Siedmiu samurajach Mifune gra Kikuchiyo – postać, która na pierwszy rzut oka wydaje się nieokrzesana, wręcz komiczna. Kikuchiyo nie jest „prawdziwym” samurajem. To chłop, który marzy o byciu wojownikiem, ale nie pasuje ani do świata chłopów, ani do samurajów. Jego broda – dzika, nieporządna – idealnie oddaje jego charakter: trochę dziki, trochę zagubiony, ale pełen pasji.
Kikuchiyo jest kimś, kto walczy o akceptację, ale jednocześnie nie wstydzi się tego, kim jest. W jednej ze scen filmu wygłasza emocjonalną mowę o tym, jak samuraje i chłopi ranią się nawzajem. Jego broda i niechlujny wygląd sprawiają, że wygląda jak ktoś z marginesu, ale to właśnie on mówi najgłośniej o sprawiedliwości. Dla widzów Kikuchiyo jest bliski, bo pokazuje coś prostego: nie musisz być idealny, żeby mieć rację. Jego zarost to jakby znak, że prawdziwa siła rodzi się z bycia sobą, a nie z udawania kogoś innego.
W powojennej Japonii, gdzie ludzie czuli się przytłoczeni nowym porządkiem, Kikuchiyo był symbolem nadziei. Jego broda mówiła: „Nie bój się być inny. Liczy się to, co robisz, a nie jak wyglądasz”.

W Straży przybocznej Mifune gra Sanjuro Kuwabatake – samotnego ronina, czyli samuraja bez pana. Sanjuro jest sprytny, cyniczny, ale ma w sobie głębokie poczucie sprawiedliwości. Jego broda jest trochę bardziej zadbana niż u Kikuchiyo, co pokazuje, że panuje nad sobą, ale wciąż jest znakiem jego wolności. Jako ronin nie musi nikomu służyć – ani szogunowi, ani społeczeństwu. Jego zarost mówi: „Żyję po swojemu”.

Sanjuro to postać, która z pozoru wydaje się chłodna. Manipuluje bandytami, jakby bawił się ich losem. Ale w głębi duszy kieruje się honorem – ratuje niewinnych, przywraca sprawiedliwość, nawet jeśli robi to w niekonwencjonalny sposób. Jego broda podkreśla ten kontrast: z jednej strony jest szorstki i niezależny, z drugiej – ma serce, które bije dla innych. To człowiek, który zna życie i jego brutalność, ale nie pozwala, by zgasiło to jego moralność.
Dla widzów w Japonii Sanjuro był kimś, kto pokazywał, że można być wolnym, nawet w świecie pełnym zasad. Jego broda była jak tarcza – chroniła go przed presją, by stać się kimś, kim nie jest.

Po II wojnie światowej Japonia przechodziła trudny czas. Amerykańska okupacja, nowa gospodarka i nacisk na modernizację oznaczały, że każdy musiał być „schludny” – ogolona twarz, garnitur, posłuszeństwo. To był świat, w którym indywidualność była tłumiona, a ludzie czuli się jak trybiki w maszynie. W tym kontekście postacie Mifune – brodate, niepokorne, autentyczne – były jak krzyk wolności.

Broda Mifune była symbolem buntu przeciwko temu, co fałszywe. W filmach Kurosawy gładko ogoleni bohaterowie – kupcy, urzędnicy, fałszywi samuraje – często okazywali się tchórzami lub kłamcami. Z kolei brodaci bohaterowie Mifune, jak Kikuchiyo czy Sanjuro, byli szczerzy. Ich zarost mówił: „Nie udaję. Jestem, jaki jestem”. To przesłanie trafiało do serc widzów, którzy sami zmagali się z presją, by być „idealnymi”.

Mifune można porównać do Clinta Eastwooda w westernach. Obaj grali samotnych bohaterów, którzy nie pasują do świata, ale mają własne zasady. Ich brody były znakiem, że prawdziwa siła nie tkwi w wyglądzie, tylko w charakterze. W świecie, który chciał, by wszyscy byli tacy sami, Mifune pokazywał, że można być inny – i wciąż być dobrym.

Co sprawia, że postacie Mifune są tak wyjątkowe? To ich ludzka strona. Kikuchiyo jest pełen wad – bywa impulsywny, czasem śmieszny, ale ma wielkie serce. Sanjuro wydaje się cyniczny, ale w głębi duszy troszczy się o innych. Ich brody nosiły w sobie cały ich charakter – surowy, nieociosany, ale absolutnie autentyczny.

Mifune pokazuje, że bycie sobą to odwaga. W powojennej Japonii, gdzie każdy musiał „pasować”, jego postacie pokazywały, że można żyć na własnych zasadach. Ich zarost był symbolem tej wolności – nie był to brud, ale znak autentyczności. Nawet dziś, w świecie pełnym presji, by wyglądać idealnie, Mifune przypomina, że prawdziwa siła tkwi w sercu.

Toshiro Mifune i jego broda to więcej niż element kina – to symbol buntu, moralności i bycia sobą. W Siedmiu samurajach Kikuchiyo pokazał, że można być nieidealnym, a wciąż mieć rację. W Siedmiu samurajach, Straży przybocznej i Sanjuro udowodnił, że można być cynikiem, ale mieć serce. W powojennej Japonii, gdzie każdy musiał być „czysty” i posłuszny, Mifune był głosem wolności. Jego broda – szorstka, autentyczna – mówiła: „Nie muszę być idealny, żeby być dobrym”. To przesłanie, które trafia do nas nawet dziś. Mifune, ze swoim niepokornym duchem i moralną siłą, pozostaje bohaterem, który uczy, że prawdziwa odwaga to bycie sobą – z brodą czy bez.

Być może jedna z najbardziej niebezpiecznych scen w historii kina. Toshiro Mifune w dramatycznej scenie finałowej filmu „Tron we krwi” z roku 1957 celem uniknięcia zranienia przez prawdziwe strzały w niej użyte, gestami ręki wskazuje łucznikom w którym kierunku będzie się przemieszczał. (👆)
Scena ta jest także jednym z najbardziej ikonicznych momentów w historii kinematografii. W kierunku granego przez Mifune Taketoki Washizu (Makbet) leci grad strzał, z których kilka wbija się w jego ciało. Wg Mifune użycie prawdziwych strzał miało ogromny wpływ na jego emocje i zachowanie przed kamerą, dodało scenie autentyczności i surowości emocjonalnej trudnej do odtworzenia jedynie poprzez aktorstwo.

Użycie tych strzał było częścią zaangażowania Kurosawy (📷👆) w osiągnięcie realizmu i intensywności w jego filmach. W tamtym czasie japońskie kino przesuwało granice, jeśli chodzi o sceny akcji, a scena ta wpisywała się w szerszy trend mający na celu zwiększenie realizmu filmu. Pomimo tego, że bezpieczeństwo na planie było priorytetem, a przed rozpoczęciem zdjęć przeprowadzono liczne próby, aby upewnić się, że wszyscy zaangażowani w kulminacyjną scenę doskonale znają swoje role, to takie techniki byłyby uważane za wysoce ryzykowne według dzisiejszych standardów bezpieczeństwa w produkcji filmowej. Aby uniknąć przypadkowego trafienia, Mifune musiał precyzyjnie synchronizować swoje ruchy z sygnałami, które wysyłał za pomocą rąk łucznikom (📷👇).

Choć aktor miał na sobie specjalny, wzmocniony kostium, który miał chronić go przed zranieniem, a te strzały, które celowo kierowane były bezpośrednio w niego były wykonane ze specjalnego tworzywa lub ich zasięg był ograniczony przymocowaną do nich linką, istniało ryzyko, że któraś z zakończonych ostrym grotem strzał skierowanych w ścianę budynku, a które miały omijać go zaledwie o centymetry, mogłaby dosięgnąć głowy lub szyi Mifune. Aktor opisywał swoje doświadczenia z kręcenia sceny finałowej „Tronu w krwi” jako wysoce intensywne i pełne napięcia. W jednym z wywiadów powiedział, że nie musiał grać strachu i udawać paniki, ponieważ naprawdę był przerażony, a jego reakcje w obliczu lecących w jego kierunku strzał były autentyczne. Po skończonych zdjęciach wypił sporo piwa, a po latach opowiadał, że scena ta pojawiała się wielokrotnie w jego snach.

Materiał filmowy można zobaczyć na moim profilu na X (👇)

https://x.com/dal_ref/status/1856982710247420385?t=LF8rfSbRK__OZ-Dqo25Nxw&s=19

Dalekowschodnie Refleksje znajdziesz również na Patronite, YouTube oraz X (d. Twitterze)

Japonia.☝️Długa na kilkadziesiąt metrów kolejka do lewej strony schodów ruchomych, strony, która nie wymaga wspinania się po nich, podczas gdy druga, zarezerwowana dla spieszących się pasażerów metra pozostaje zupełnie pusta. Komentarze pod filmem na temat tego zachowania Japończyków są różne: uprzejmi, liczący się z innymi, praktyczni, nieproduktywni, konformistyczni, przemęczeni, zbyt leniwi, by wspiąć się po kilkudziesięciu stopniach… Leniwi? W rzeczywistości ludzki mózg bardzo nie lubi marnować energii i zazwyczaj stara się ją konserwować, natomiast nawyk ustawiania się po jednej stronie schodów tak bardzo się wśród Japończyków utrwalił, że wszelkie próby jego zmiany na razie są mało skuteczne.

Pierwsze schody ruchome w Japonii zainstalowano w roku 1914 na wystawie Tokyo Taisho. Zawsze uprzejmi i mający wzgląd na innych Japończycy natychmiast, zgodnie z japońską etykietą poruszania się po chodniku, zaczęli ustawiać się po lewej stronie schodów umożliwiając spieszącym się do pracy ludziom swobodny ruch… Brzmi to wiarygodnie, ale nie jest zgodne z prawdą, gdyż mniej więcej do końca lat 50., cechował Japończyków spory luz w porównaniu ze spiesznymi i neurotycznymi latami 60 (spory wpływ na zmianę mentalności Japończyków miało przyznanie Tokio w r. 1959 organizacji Igrzysk Olimpijskich 1964 r.).

Minęło więc ponad pół wieku, zanim zaczęto w Japonii poruszać temat etykiety korzystania ze schodów ruchomych. Wg profesora Uniwersytetu Edogawa Shoichi Toki po raz pierwszy Japończycy zaczęli ustawiać się po… prawej stronie schodów ruchomych w Osace na stacji Hankyu Umeda w roku 1967. Był to okres, kiedy w Japonii zaczęła tworzyć się kultura pracoholików (przyjmuje się, że pierwszy Japończyk zmarł z przepracowania – karoshi – w roku 1969) i pracownicy stacji zaczęli prosić podróżnych o ustawianie się po prawej stronie, aby ułatwić przemieszczanie się spieszącym się do pracy białym kołnierzykom. W Tokio jeszcze później, gdyż, wg prof. Toki, dopiero około roku 1989 zaczęto praktykować stawanie po lewej stronie na stacji Shinbashi. Skąd ta różnica pomiędzy Tokio a Osaką? Naturalna dla Japończyków jest lewa strona, ale przygotowująca się do wystawy Expo 1970 i przyjęcia tysięcy zagranicznych turystów z Europy i USA Osaka postanowiła przystosować ruch do obowiązujących na obu kontynentach zasad.

Dalekowschodnie Refleksje znajdziesz również na Patronite, YouTube oraz X (d. Twitterze)