Koreański hanbok: Piękno bez zmysłowości

30/07/202517/08/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Hanbok, tradycyjny koreański strój, często bywa uznawany za najmniej zmysłowy wśród wielkiej czwórki wschodnioazjatyckich ubiorów: hanboka, kimona, qipao i ao dai. Jego luźna, zakrywająca sylwetkę forma, pastelowe kolory i brak jakichkolwiek niedopowiedzeń nie są przypadkiem ani wadą – to świadomy wybór, głęboko zakorzeniony w konfucjańskiej filozofii dynastii Joseon (1392–1897). Jednak to, co tradycyjnie określano jako „piękno moralne” hanboka, budzi dziś pytania: czy ten strój celebruje harmonię, czy raczej narzuca patriarchalną kontrolę nad kobiecą ekspresją? Przyjrzyjmy się temu z bliska.

Kobiecy hanbok to strój, który nie pozostawia miejsca na eksponowanie sylwetki. Chima, szeroka spódnica w kształcie kopuły, zaczyna się tuż pod biustem i sięga ziemi, maskując talię, biodra i nogi. Jeogori, górna część stroju, zakrywa szyję, obojczyki i ramiona, a długie, szerokie rękawy dopełniają efektu całkowitego zasłonięcia. Efekt? Kobieta w hanboku wygląda jak pastelowa, urocza bryła – estetycznie zachwycająca, ale całkowicie aseksualna.
Taka forma nie jest przypadkowa. Hanbok powstał w społeczeństwie konfucjańskim, gdzie kobieta miała być uosobieniem cnót – matką, żoną, córką – a nie obiektem pożądania. W okresie Joseon, kiedy hanbok przybrał swoją klasyczną formę, kobieca zmysłowość w przestrzeni publicznej była tabu. Strój miał wyrażać pokorę i „przynosić spokój”, a nie kusić. Ciało, postrzegane jako potencjalne źródło chaosu i pokus, musiało zostać ukryte.

W przeciwieństwie do innych tradycyjnych strojów Azji Wschodniej, hanbok nie flirtuje z wyobraźnią. Porównajmy:
• Kimono (Japonia): Subtelnie odsłania kark – uznawany w Japonii za zmysłowy – a rytuał jego noszenia, np. uchylenie rękawa, buduje aurę niedopowiedzenia.
• Qipao (Chiny): W swojej nowoczesnej formie ciasno opina piersi i biodra, a rozcięcie do uda podkreśla każdy krok.
• Ao dai (Wietnam): Lejąca się tkanina kontrastuje obcisłą górą z rozciętą tuniką, tworząc efekt elegancji i subtelnej zmysłowości.
Hanbok nie robi nic z tych rzeczy. Nie ma prześwitu, asymetrii ani napięcia między „widać” a „nie widać”. Jego statyczna, luźna forma unieruchamia sylwetkę, jakby mówiła: „Tu nie ma nic do oglądania”. Seksapil, który w dużej mierze opiera się na grze niedopowiedzeń, jest w hanboku świadomie wyeliminowany.

Konfucjanizm, który ukształtował hanbok, promował ideę „piękna moralnego” – estetyki, w której kobieta miała być niewidzialna jako obiekt pożądania, a widoczna jako uosobienie cnót. W traktatach takich jak Samgang Haengsildo (XVI w.) podkreślano czystość, posłuszeństwo i poświęcenie. Hanbok, jako „zbroja cnót”, był narzędziem tej ideologii: wysoka chima i obszerna jeogori deseksualizowały kobietę, podporządkowując ją społecznym oczekiwaniom.
Z dzisiejszej perspektywy to „piękno moralne” budzi kontrowersje. Nie było ono wyborem kobiet, lecz wymogiem patriarchalnego społeczeństwa, które postrzegało kobiecą seksualność jako zagrożenie dla porządku społecznego. Kobiety, które przyciągały uwagę wyglądem, mogły być posądzane o niemoralność. Hanbok nie tylko ukrywał ciało, ale także ograniczał kobiecą ekspresję, narzucając jednowymiarowy ideał skromności. Współczesna krytyka wskazuje, że takie normy internalizowały w kobietach poczucie wstydu związanego z ich ciałem, czyniąc hanbok nie tylko strojem, ale i instrumentem społecznej kontroli.

Mimo tych uwag, hanbok pozostaje fascynującym przykładem estetyki opartej na harmonii i prostocie. Jego piękno – określane jako quiet beauty – wynika z:
• Harmonii kolorów: Pastelowe odcienie i delikatne gradienty, często oparte na obangsaek (pięciu podstawowych barwach kosmologicznych), tworzą spokojną, nieprzeciążoną wizualnie całość.
• Miękkości linii: Brak ostrych krawędzi czy podkreślania sylwetki – wszystko jest płynne i łagodne.
• Rytualnej grzeczności: Hanbok, jako strój ceremonialny, wyraża szacunek i powściągliwość, a nie spontaniczność.
W przeciwieństwie do qipao (odważnego), ao dai (subtelnie uwodzicielskiego) czy kimona (rytualnie zmysłowego), hanbok jest jak czajnik z celadonu: idealny w formie, ale niepożądany w sensie zmysłowym.

Współczesne podejście do hanboka pokazuje, że jego forma może być reinterpretowana. Projektanci tacy jak Lee Young-hee tworzą hyundai hanbok – wersje z krótszymi jeogori, węższymi spódnicami czy lżejszymi materiałami, które czasem podkreślają sylwetkę. Te zmiany są odpowiedzią na krytykę patriarchalnych korzeni stroju, dając kobietom możliwość wyrażania indywidualności, a nawet zmysłowości. To dowód, że hanbok może ewoluować, oddzielając swoje estetyczne walory od konfucjańskich ram.

🇰🇷 **Współczesna interpretacja hanbok** (fot. Pinterest)

Współczesne Koreanki, szczególnie młodsze pokolenia, coraz rzadziej noszą hanbok, nawet podczas tradycyjnych świąt, takich jak Chuseok czy Seollal. Zamiast tego, na co dzień wybierają obcisłe dżinsy, legginsy czy przylegające koszulki, które eksponują talię, biodra, piersi i nogi – czyli wszystko, co hanbok świadomie ukrywał. Ta gwałtowna zmiana estetyki odzwierciedla głębokie przemiany społeczne i psychologiczne. Globalizacja, wpływ zachodniej mody i wzrost świadomości kobiecej autonomii w Korei Południowej pozwoliły kobietom przejąć kontrolę nad swoją ekspresją. Noszenie odzieży podkreślającej ciało jest formą wyzwolenia z konfucjańskich norm, które narzucały skromność i deseksualizację. Dla wielu młodych kobiet eksponowanie sylwetki to nie tylko kwestia estetyki, ale także manifestacja autonomii i pewności siebie. Psychologicznie, może to być reakcja na dziesięciolecia tłumienia kobiecej indywidualności – potrzeba wyrażenia zmysłowości staje się sposobem na odzyskanie prawa do własnego ciała i tożsamości. Jednak ta zmiana budzi też pytania: czy jest to pełna emancypacja, czy może nowe normy, narzucane przez globalną kulturę konsumpcyjną i media, które promują inny, ale równie sztywny ideał kobiecości?

**Współczesna Koreanka zamiast „workowatego” hanbok często wybiera odzież obcisłą** (fot. koreaavenue.com)

Kobiecy hanbok jest aseksualny nie przez przypadek, lecz z powodu świadomego projektowania w duchu konfucjańskiej ideologii, która stawiała moralność ponad fizycznością. Jego luźna forma i brak gry niedopowiedzeń odzwierciedlają patriarchalny ideał „piękna moralnego”, które jednak było narzędziem kontroli nad kobiecą ekspresją. Choć hanbok fascynuje harmonią i prostotą, jego historia przypomina o ograniczeniach narzucanych kobietom. Współczesne odejście od hanboka na rzecz odzieży eksponującej ciało pokazuje, jak młode Koreanki redefiniują piękno, odrzucając patriarchalne ramy na rzecz autonomii i indywidualności. Hanbok, choć wciąż symbol koreańskiej kultury, staje się świadectwem zarówno dawnych ograniczeń, jak i nowych możliwości.

Etiopia · Korea Południowa

Zapomniani bohaterowie Korei: Czarna gwardia w obronie wolności

28/07/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Gdy w 1950 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych zaapelowała o wsparcie dla Korei Południowej, pogrążonej w brutalnym konflikcie z Koreą Północną, pierwszym afrykańskim krajem, który odpowiedział, była Etiopia. To zaskakujące z dzisiejszej perspektywy, ale decyzja cesarza Hajle Selasje I była czymś więcej niż tylko gestem politycznym. Była manifestacją honoru, solidarności i pamięci o własnej walce o wolność. Etiopia, kraj nigdy nieskolonizowany, wysłała do Korei swoje najlepsze wojska – elitarny Kagnew Battalion – by walczyć o sprawiedliwość na drugim końcu świata. Oto historia „czarnych Spartan”, którzy zadziwili świat swoją odwagą i niezłomnością.

W 1950 roku Etiopia była krajem o bogatej, trwającej ponad trzy tysiące lat historii, który jako jeden z nielicznych w Afryce oparł się kolonializmowi. Wspomnienia włoskiej inwazji (1935–1936) i braku wsparcia ze strony Ligi Narodów wciąż były żywe w pamięci cesarza Hajle Selasje. Gdy ONZ wezwała do solidarności w obronie Korei Południowej, cesarz widział w tym szansę nie tylko na pokazanie siły Etiopii, ale także na oddanie sprawiedliwości dziejowej. Etiopia walczyła w Korei nie dla zysków, sojuszy czy wpływów, lecz dla idei – by stanąć po stronie narodu, który, podobnie jak Etiopia w przeszłości, zmagał się z agresją.
Cesarz Hajle Selasje wysłał do Korei trzy bataliony Cesarskiej Gwardii, łącznie około 3 500 żołnierzy, nazwanych „Kagnew Battalion” na cześć historycznej bitwy w Erytrei, będącej wówczas częścią Etiopii. Byli to najlepsi z najlepszych – elita armii etiopskiej, szkolona z żelazną dyscypliną, przepojona dumą imperialną i głęboką wiarą chrześcijańską. Ich motywacja była unikalna: walczyli nie jako „Afrykanie” w stereotypowym sensie, lecz jako dziedzice starożytnego imperium, lojalni wobec cesarza i przekonani o moralnej słuszności swojej misji.

**Etiopskie hełmy przeciwsłoneczne w wojnie koreańskiej**

Bataliony Kagnew wylądowały w Korei w 1951 roku i szybko zyskały szacunek aliantów. Pod dowództwem 7. Dywizji Piechoty USA walczyli na najtrudniejszych odcinkach frontu – w górzystych, mroźnych terenach, gdzie odwaga i wytrzymałość były kluczowe. Ich styl walki wyróżniał się niezwykłą dyscypliną, precyzją i niezłomnością. Etiopczycy nigdy nie oddali jeńca wrogowi ani nie stracili powierzonej pozycji – wyczyn, który zadziwiał nawet doświadczonych dowódców amerykańskich.
W bitwach takich jak Pork Chop Hill czy Old Baldy Kagnew Battalion pokazał, że potrafi utrzymać pozycje wbrew przeważającym siłom wroga, często bez wsparcia artylerii czy lotnictwa. Ich odwaga i skuteczność zyskały im przydomek „czarnych Spartan” wśród Amerykanów, którzy podziwiali ich nieustępliwość i dumę wojownika. Straty etiopskie były stosunkowo niskie – 121 zabitych i 536 rannych – co świadczy o ich doskonałym wyszkoleniu i taktycznym mistrzostwie.

Co sprawiało, że Kagnew Battalion był tak wyjątkowy? Klucz leży w psychologii etiopskich żołnierzy, ukształtowanej przez unikalny kontekst historyczny i kulturowy:
• Duma imperialna: Żołnierze walczyli jako przedstawiciele cesarza i narodu o ponad trzech tysiącach lat niepodległej historii. Byli dziedzicami królestwa Aksum i zwycięzców bitwy pod Aduą (1896), gdzie Etiopia pokonała Włochy, umacniając swoją suwerenność.
• Brak mentalności kolonialnej: W przeciwieństwie do wielu innych narodów afrykańskich, Etiopia nigdy nie była w pełni skolonizowana, co dawało jej żołnierzom poczucie wyjątkowości i niezależności. Nie walczyli jako „poddani” obcego mocarstwa, lecz jako równi partnerzy ONZ.
• Religia i moralność: Większość żołnierzy była wyznawcami Etiopskiego Kościoła Ortodoksyjnego, głęboko wierzącymi w sprawiedliwość i karę za zło. Ich wiara dodawała im siły w obliczu trudów wojny i wzmacniała poczucie misji.
• Solidarność z cierpiącymi: Etiopia, która sama doświadczyła inwazji i izolacji międzynarodowej, widziała w Korei Południowej naród walczący o przetrwanie. Kagnew Battalion walczył, by oddać solidarność, której Etiopia nie otrzymała w swojej historii.

Udział Etiopii w wojnie koreańskiej miał znaczenie wykraczające poza pole bitwy. Dla cesarza Hajle Selasje był to sposób na wzmocnienie pozycji Etiopii na arenie międzynarodowej i pokazanie, że kraj jest równorzędnym graczem w globalnej polityce. Dla żołnierzy Kagnew była to misja honoru, w której mogli udowodnić swoją wartość i oddać hołd wartościom, w które wierzyli. Po wojnie Etiopia zyskała szacunek USA i ONZ, a doświadczenie Kagnew Battalion przyczyniło się do modernizacji etiopskiej armii dzięki dostępowi do amerykańskiego sprzętu i szkolenia.

Po zakończeniu wojny koreańskiej bohaterowie Kagnew Battalion wrócili do Etiopii jako symbole dumy narodowej, a ich udział w konflikcie wzmocnił pozycję kraju na arenie międzynarodowej. Jednak po zamachu stanu w 1974 roku, gdy marksistowska junta wojskowa, znana jako Derg, obaliła cesarza Hajle Selasje, los weteranów dramatycznie się zmienił. Nowe władze, promujące ideologię socjalistyczną i odrzucające imperialną przeszłość, uznały Cesarską Gwardię, w tym weteranów Kagnew, za ideologicznych wrogów. Rozpoczęły się brutalne represje i czystki wymierzone w dawne elity armii. Wielu byłych żołnierzy Kagnew Battalion, niegdyś czczonych jako „czarni Spartanie”, zostało uwięzionych, torturowanych lub straconych. Inni musieli uciekać z kraju lub żyć w ukryciu, zmagając się z prześladowaniami i utratą statusu. Ta tragiczna ironia – bohaterowie, którzy walczyli za honor Etiopii, stali się ofiarami nowej władzy – pozostaje mrocznym rozdziałem w historii kraju, przypominającym o kruchości pamięci narodowej w obliczu politycznych przewrotów.

**Etiopscy weterani z batalionu Kagnew, którzy walczyli u boku 7. Dywizji Piechoty Armii Stanów Zjednoczonych** (fot. army.mil)

Japonia · Polska

Co Sienkiewicz wiedział o herbacie? Japan tea w XIX-wiecznej Ameryce

22/07/202522/07/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

**Sienkiewicz w Kalifornii pędzlem Stanisława Witkiewicza**

W Listach z podróży do Ameryki Henryka Sienkiewicza, opublikowanych w prasie w latach 1876–1878, znajduje się barwny opis codziennego życia w Kalifornii, w tym zwyczajów uboższych warstw społecznych. Jedno ze zdań brzmi:
„Na węglach gotowała się w blaszanym naczyniu woda na japan tea, czyli japońską herbatę, jakiej powszechnie używają ubożsi ludzie w Kalifornii.”
Ten fragment, najprawdopodobniej odnoszący się do San Francisco, ukazuje prostotę życia imigrantów i robotników, dla których tania japońska herbata była codziennym napojem. Współczesnemu czytelnikowi może wydawać się zaskakujące, iż zielona herbata – dziś często postrzegana jako produkt luksusowy – w XIX-wiecznej Kalifornii była napojem klasy robotniczej.

Po otwarciu Japonii na handel międzynarodowy przez komandora Matthew Perry’ego w 1853 roku, kontakty handlowe między Japonią a Stanami Zjednoczonymi znacząco się zintensyfikowały. Jednym z kluczowych towarów eksportowych stała się japońska herbata, znana w USA jako „Japan tea”. W odróżnieniu od luksusowych herbat, takich jak gyokuro czy ceremonialna matcha, eksportowano głównie zieloną herbatę typu sencha lub bancha, często niższej jakości. Były to liście suszone szybko i pakowane hurtowo, co czyniło je znacznie tańszymi niż konkurencyjne herbaty z Chin, Indii czy Cejlonu.
Taka herbata stała się popularna wśród robotników, górników, osadników i imigrantów w Kalifornii, a także na wschodnim wybrzeżu USA. W czasach Sienkiewicza „Japan tea” była symbolem prostoty i dostępności. Parzona w skromnych warunkach, w blaszanych naczyniach, towarzyszyła codziennemu życiu uboższych mieszkańców Kalifornii. Nie była to herbata ceremonialna, lecz praktyczny napój, który dostarczał energii i chwili wytchnienia w trudnych realiach.

**W czasie swojej półtorarocznej podróży po Stanach Zjednoczonych Sienkiewicz regularnie przesyłał felietony do „Gazety Polskiej” i prowadził bogatą korespondencję prywatną.**

Znaczenie japońskiej herbaty w Ameryce zmieniało się na przestrzeni lat. Do lat 30. XX wieku Japonia pozostawała jednym z głównych eksporterów herbaty do USA, ale później jej znaczenie stopniowo malało. Amerykańska obecność w Japonii w okresie powojennym promowała kulturę kawy, a młodzi Japończycy coraz bardziej zwracali się ku zachodnim trendom. Zielona herbata, zwłaszcza sencha, stała się w Japonii napojem codziennym, głównie dla starszego pokolenia, podczas gdy matcha zyskała status symbolu tradycji – często ograniczonego do ceremonialnych kontekstów.
W latach 80. i 90. XX wieku, wraz z rosnącym zainteresowaniem zdrowym stylem życia na Zachodzie, zielona herbata powróciła do łask. Matcha, dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym, stała się „superfoodem” i obiektem fascynacji. Zachód odkrył ją na nowo, tworząc matcha latte, matcha tiramisu czy matcha croissanty – czyli produkty mające z rytuałem zen tyle wspólnego, co karaoke z kontemplacją ciszy.
Najwyższej jakości matcha ceremonialna z regionów takich jak Uji, Shizuoka czy Yame może osiągać ceny nawet kilkuset dolarów za 100 gramów – choć dotyczy to wyłącznie produktów premium.

W Japonii obserwujemy dziś swoisty renesans kultury herbaty, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Pojawiają się nowe herbaciane startupy i klasyczne domy herbaty, które łączą tradycję z nowoczesnym podejściem, promując ideę „slow tea”. Jednocześnie japońska herbata zmaga się z konkurencją ze strony masowo produkowanych, butelkowanych napojów typu „green tea”, dostępnych we wszechobecnych sklepach konbini.
Ten paradoks dobrze pokazuje, jak japońska herbata balansuje między głęboko zakorzenioną tradycją a wymogami współczesnego, szybkiego stylu życia. Fragment z Listów z podróży do Ameryki Sienkiewicza przypomina o tym, jak zmienne są losy produktów i ich postrzeganie. Japońska herbata, która w XIX-wiecznej Kalifornii była napojem ubogich, przeszła długą drogę, by stać się symbolem luksusu i zdrowego stylu życia.

Japonia · Stany Zjednoczone

Z dzieciństwa w przepaść: Ernest Hemingway i japońskie kamuro

21/07/202511/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Dzieci łatwo stają się narzędziem cudzych ambicji. Mały Ernest Hemingway był przebierany przez matkę Grace w sukienki i czesany jak dziewczynka – miał być „bliźniaczką” siostry. To doświadczenie wielu badaczy wiąże z jego późniejszą obsesją męskością. Podobnie w dawnej Yoshiwarze: dziewczynki kamuro od siódmego roku życia kopiowały wygląd i zachowanie oiran, podnosząc prestiż swojej pani. W obu przypadkach dziecko traciło własną tożsamość na rzecz dorosłego. Ta paralela pomaga zrozumieć, jak dzieciństwo kształtuje dorosłe blizny.

Wystarczy spojrzeć na zdjęcia małego Hemingwaya – w sukienkach, z bujnymi lokami i powagą na twarzy – by zrozumieć, że jego dzieciństwo było sceną, na której matka odegrała własną sztukę. Zaskakująco blisko tej sceny znajduje się świat japońskich kamuro – dzieci przekształconych w ozdoby oiran, kurtyzan epoki Edo.

W dzieciństwie Ernesta Hemingwaya, przyszłego giganta literatury, i kamuro, młodych dziewczynek szkolonych w japońskiej dzielnicy Yoshiwara, kryje się zaskakująca paralela. Oboje nie byli po prostu wychowywani – byli projektowani, kształtowani w zgodzie z cudzymi wizjami. Matka Hemingwaya, Grace, i oiran, gwiazdy Yoshiwary, traktowały dzieci jako narzędzia swoich ambicji, pozostawiając w ich psychice trwałe urazy. Choć pochodzili z dwóch różnych światów – amerykańskiej klasy średniej i japońskiej dzielnicy rozkoszy – Hemingway i kamuro mają wspólny mianownik: zostali stworzeni na cudzy obraz i podobieństwo. Jak wyglądały te procesy i co mówią o mechanizmach kontroli nad tożsamością?

**Ernest Hemingway z siostrą Marcelinne**

Grace Hall Hemingway była kobietą o artystycznych ambicjach, które w wiktoriańskiej Ameryce rzadko znajdowały ujście. Nie mogąc w pełni realizować siebie, skupiła się na dzieciach, szczególnie na Erneście i jego siostrze Marcelline. Ubierała ich w identyczne sukienki, czesała tak samo, aranżowała ich publiczne występy jako bliźniąt. Ernest, choć chłopiec, był stylizowany na dziewczynkę – nie z przypadku, lecz z premedytacją. Dla Grace był rekwizytem w jej wizji idealnej rodziny, odzwierciedleniem niespełnionych marzeń o córce i artystycznym splendorze.

Jak pisze Josh Jones w artykule „Ernest Hemingway and His Sister Dressed as Twin Girls […]”:
„Pomimo mniej sztywnych norm dotyczących płci w dzieciństwie (czyli typowego dla epoki wiktoriańskiej stylizowania małych chłopców na dziewczynki aż do tzw. „breeching” – przejście chłopca z sukienki w spodnie, zwykle ok. 5.–7. roku życia) – jak zauważa biograf Hemingwaya, Kenneth Schuyler Lynn – wymyślne udawanie Grace Hemingway, że mały Ernest i jego siostra byli bliźniakami tej samej płci, było bardzo nietypowe. Krytycy, tacy jak Moddelmog i Mark Spilka, przekonująco argumentowali, że Hemingway zbuntował się przeciwko tej narzuconej tożsamości, a bunt ten trwał całe życie.” Taka manipulacja płcią nie przeszła bez echa. W dzieciństwie Ernest doświadczał wstydu związanego z narzuconą rolą „Ernestine”. W dorosłości odpowiedział na to hipermęską postawą – polowania, boks, wojna, literatura pełna motywów siły i odwagi. Te wybory sugerują próbę zagłuszenia upokorzenia z dzieciństwa, gdy jego męskość była kwestionowana.

W XVII-wiecznej Japonii, w dzielnicy Yoshiwara – centrum ekskluzywnej rozrywki Edo (dzisiejsze Tokio) – oiran były elitarnymi kurtyzanami, łączącymi piękno, sztukę i wysoki status społeczny. Towarzyszyły im kamuro, dziewczynki w wieku od 7 do 15 lat, które pełniły rolę służących i uczennic. Oiran, jako gwiazdy Yoshiwary, szkoliły kamuro, by w przyszłości mogły stać się ich następczyniami, ale ich rola była także symboliczna. Kamuro, ubrane i uczesane jak miniaturowe kopie oiran, miały podkreślać prestiż swojej patronki. Ich ruchy, wygląd, a nawet sposób chodzenia były ściśle kontrolowane, by odzwierciedlać doskonałość oiran. Stanowiły żywe symbole jej sukcesu, a czasem przygotowywano je do przejęcia jej roli.

Ten proces miał jednak wysoką cenę. Kamuro uczono tłumienia emocji – płacz czy sprzeciw były niedopuszczalne. Ich tożsamość rozpływała się w rytuałach i oczekiwaniach systemu Yoshiwary. Nie znały siebie jako jednostek, a jedynie jako odbicia reakcji otoczenia, co prowadziło do dezintegracji osobowości.

W obu przypadkach dzieci były narzędziami cudzych ambicji. Grace Hemingway, kierowana narcystyczną potrzebą kontroli, używała Ernesta do stworzenia estetycznego obrazu rodziny. Oiran, działające w ramach hierarchii Yoshiwary, stylizowały kamuro, by wzmocnić swój status i zapewnić ciągłość systemu. Metody były podobne: kontrola wyglądu, narzucanie ról, eliminacja indywidualności. Ernest miał być „bliźniaczką” Marcelline, kamuro – cieniem oiran.

Różnice wynikają z kontekstu. Projekt Grace był osobisty, napędzany jej indywidualnymi pragnieniami. System Yoshiwary był instytucjonalny, oparty na ekonomii i tradycji. Ernest mógł w dorosłości zbuntować się przeciwko matczynym oczekiwaniom, budując własną tożsamość. Kamuro miały niewielkie szanse na autonomię – ich los był z góry zaplanowany, często prowadząc do roli oiran lub marginalizacji. Hemingway stał się mężczyzną, który uciekał przed matką do samego siebie. Kamuro nie miały dokąd uciec – były częścią systemu, który nie znał pojęcia indywidualnego buntu. Ernest miał czas i wolność, by się zbuntować. Kamuro miały tylko czasu tyle, by dorosnąć do roli oiran – czyli do przetwarzania własnego dzieciństwa na opresję kolejnego pokolenia.

Skutki tych praktyk były głębokie, często tragiczne. Dla Ernesta narzucona rola płciowa wywołała wstyd i potrzebę udowadniania męskości, co odbiło się na jego życiu, zdrowiu, relacjach z ludźmi i twórczości. Kamuro, pozbawione prawa do wyrażania siebie, traciły poczucie indywidualności, stając się funkcją cudzych oczekiwań.

W obu przypadkach projektowanie tożsamości prowadziło do wewnętrznego konfliktu: Ernest uciekał w maskę hiper-męskości, kamuro – w rytualną uległość. Grace Hemingway widziała w synu swoją zabawkę, estetyczny duplikat starszej o rok od Ernesta córki. Oiran widziała w kamuro przyszłą siebie, swoją przedłużoną godność, pozycję, ikonę statusu.

W obu przypadkach dzieciństwo nie było filarową fazą rozwoju. Było pustym płótnem, na którym ktoś dorosły namalował to, co chciał widzieć. Historie Ernesta Hemingwaya i kamuro Yoshiwary pokazują, jak dorośli mogą traktować dzieci jako przedłużenie własnych ambicji. Niezależnie od epoki czy kultury, mechanizmy kontroli – od stylizacji wyglądu po narzucanie ról – pozostawiają ślady w psychice. Zarówno mały Ernest, jak i mała kamuro zostali odarci z dzieciństwa – nie przez przemoc fizyczną (choć i ta bywała), ale przez symboliczną kolonizację ich tożsamości. Ernest uciekał w wojnę, alkohol, śmierć. Kamuro uciekać nie mogły. Więc milczały – aż ich głos wyparował.

**Dziesięciomiesięczny Ernest w ramionach mamy**

Źródła:

Farah, Andrew (2025). Hemingway’s Brain: With a New Preface. Wyd. University of South Carolina Press
Cecilia Segawa Seigle (1993). Yoshiwara: The Glittering World of the Japanese Courtesan. Wyd. University of Hawaii Press
Open Culture. (2015). Ernest Hemingway & his sister dressed as twin girls shown in newly digitized scrapbooks from Hemingway’s youth. https://www.openculture.com/2015/08/ernest-hemingway-his-sister-dressed-as-twin-girls.html

Francja · Japonia · Stany Zjednoczone

Gen. MacArthur, Napoleon, Nixon i inni: jak matki kształtują wodzów

17/04/202521/07/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

„Śmierć matki była dla mnie ogromnym ciosem i mam ogromne trudności z przystosowaniem się do zmienionych warunków. […] Moja strata częściowo mnie oszołomiła i czuję się, jakbym desperacko, ale bezskutecznie, próbował się odnaleźć.”
Gen. Douglas MacArthur, jeden z najwybitniejszych dowódców amerykańskich w historii i naczelny dowódca sił alianckich na południowo-zachodnim Pacyfiku podczas II wojny światowej, zareagował na śmierć matki w 1935 roku głębokim żalem, który wyraził w liście do przyjaciela. Czuł się zagubiony i potrzebował pomocy w uporządkowaniu swojego życia.
Jego matka, kobieta o surowym południowym charakterze, znana jako „Pinky”, miała znaczący wpływ na jego życie, złożoną osobowość, sukcesy i porażki. Opisywana była jako „przewodnik i kotwica”.

Mary Pinkney Hardy pochodziła z rodziny z Wirginii i wychowała się w kulturze o silnym poczuciu honoru, dumy i tradycji. Wychowanie na Południu często stawiało matki w roli strażniczek moralności i rodzinnego prestiżu – i Pinky wcielała to w życie do granic możliwości. Jej mąż, gen. Arthur MacArthur, był bohaterem wojny secesyjnej po stronie Unii (czyli Północy), co było nietypowym wyborem dla kobiety z Południa – ich małżeństwo już na starcie było niekonwencjonalne. Wielu członków jej rodziny było tym związkiem oburzonych. Ślub z kimś z „wrogiego obozu” wciąż traktowano jak zdradę ideałów – pamięć o wojnie była nadal żywa i bolesna. Jak pisze Arthur Herman, autor biografii amerykańskiego generała, dwóch braci Pinky nie pojawiło się na jej ślubie właśnie z tego powodu, a jej matka wpadła w jeszcze głębszą depresję, która przyspieszyła jej śmierć. To nie był tylko rodzinny dramat – to było zderzenie światów, wartości, emocji narodowych.

**Rodzina MacArthurów. Pięcioletni Douglas stoi pierwszy od lewej.**

Pinky nie tylko nie ugięła się pod presją rodziny, ale później przeniosła tę nieustępliwość na swoje macierzyństwo. Całe życie ingerowała w wychowanie i karierę syna, budując w nim przekonanie o jego wyjątkowości. Jej ambicje wobec niego były ogromne – wręcz obsesyjne. Wychowała Douglasa z niemal religijną czcią dla idei honoru, odwagi i wyjątkowości. Można wręcz powiedzieć, że uczyniła z niego narzędzie realizacji własnych ambicji i ideałów, które – być może – nie mogły się w pełni zrealizować w jej życiu jako kobiety XIX wieku.
Chyba wszyscy biografowie MacArthura podkreślają, że ta relacja miała fundamentalne znaczenie dla ukształtowania osobowości Douga – niemal jakby to Pinky była główną siłą napędową jego życia. William Manchester pisze: „MacArthur był do końca życia pod wpływem matki. Jej głos był jego wewnętrznym głosem.” Geoffrey Perret dodaje: „To nie ojciec, ale matka była jego punktem odniesienia. Jego moralność, jego styl, jego niechęć do kompromisu – wszystko to miało źródło w niej.”

**Douglas MacArthur w słynnym ujęciu z japońskim cesarzem Hirohito**

Wiele osób uważało, że MacArthur był emocjonalnie uzależniony od swojej matki. Jego ego, duma i poczucie wyjątkowej misji były w znacznej mierze odzwierciedleniem jej ambicji. W czasie studiów w West Point Pinky przeprowadziła się do hotelu niedaleko akademii wojskowej, by być blisko syna i „czuwać” nad jego edukacją. To było coś więcej niż troska – to jawne współuczestnictwo w jego karierze. Pinky budowała w Douglasie przekonanie, że ma boską misję w życiu. Taka matczyna narracja potrafi zniekształcić poczucie rzeczywistości, co – jak zauważył ppłk Gerald Wilkinson – było jedną z wad Douga: „Jest przebiegły, samolubny, pełen pychy, nieprzystępny, nerwowy i niezwykle próżny. Wyróżnia go wyobraźnia, pewność siebie, fizyczna odwaga i urok, zarazem jednak jest pozbawiony poczucia humoru, szacunku dla prawdy i jest nieświadomy tych wad.”
MacArthur – mimo że był mężczyzną o żelaznym charakterze w dowodzeniu – był też bardzo wrażliwy na krytykę, niemal dziecinnie. Manchester zauważa, że może to wynikać z wychowania w aureoli perfekcji, w której błąd był nie do przyjęcia. Pinky nie pozwalała mu wątpić w siebie – ale też nie dopuszczała autorefleksji. Nie tolerował krytyki ani sprzeciwu, bo nigdy nie nauczył się konstruktywnego dystansu do samego siebie.

Popularne powiedzenie „za sukcesem każdego mężczyzny stoi kobieta” sugeruje, że wsparcie i wpływ kobiety są często kluczowe dla sukcesu mężczyzny. Choć można je uznać za banał lub seksistowskie uogólnienie, nabiera ono ciekawej głębi, gdy zaczniemy je reinterpretować: czy za jego sukcesem nie stała też presja, nadopiekuńczość, niespełnione oczekiwania kobiety? I czy za jego upadkiem nie kryje się ta sama kobieta – albo inna, która wstrząsnęła jego światem?
Wiele słynnych postaci historycznych zostało ukształtowanych przez swoje matki – by wspomnieć chociażby Napoleona Bonaparte i prezydenta Richarda Nixona. Letycja, matka Napoleona, była kobietą surową, zdyscyplinowaną, twardą jak skała – typową korsykańską matriarchinią. Miała głęboki i trwały wpływ na swojego syna. Jej stanowcza dyscyplina i silna wola ukształtowały jego charakter i dały podwaliny pod jego późniejsze ambicje. Richard Nixon z kolei w listach wspominał, że jego matka była „świętą”, ale jednocześnie emocjonalnie chłodną kobietą – nieustannie chwalącą jego brata, a jego ignorującą. Jego głęboka potrzeba aprobaty i paranoja były – według biografów 37. prezydenta Stanów Zjednoczonych – z tą relacją silnie powiązane. „Los dziecka leży w rękach jego matki” miał powiedział Napoleon. W przypadku MacArthura – te dłonie nigdy go nie puściły.

Francja · Japonia

Wersal, arystokracja i prestiż: Jak zrozumieć japońskie Edo przez pryzmat europejskich elit

15/04/202511/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

W historii nowożytnej rzadko spotykamy systemy polityczne, które podporządkowały elity bez uciekania się do otwartej przemocy. Dwa z nich – dworski absolutyzm Ludwika XIV we Francji i sankin-kōtai w Japonii Tokugawów – osiągnęły to za pomocą podobnych narzędzi: rytuału, prestiżu i ekonomicznego obciążenia. Wersal stał się więzieniem z luster i złota, gdzie arystokracja dobrowolnie rezygnowała z niezależności za łaski monarchy. Edo stało się celem obowiązkowych pielgrzymek daimyō, które drenowały ich skarbce i trzymały rodziny jako gwarancję lojalności.

Co wspólnego miały złote salony Wersalu Ludwika XIV (1638-1715) dalekowschodnim rytmem podróży japońskich daimyo epoki Edo (1603-1868)? Więcej, niż mogłoby się wydawać – oba systemy były mistrzowskimi narzędziami kontroli elit, opartymi nie na przemocy, lecz na prestiżu, rytuale i perfekcyjnie zaprojektowanej codzienności.

W historii nowożytnej istniały dwa wyjątkowe systemy polityczne, które potrafiły skutecznie podporządkować elity bez konieczności stosowania przemocy, zapewnić stabilność państwa i umocnić władzę centralną. Choć dzieli je kultura, geografia i kontekst historyczny, system dworski Ludwika XIV we Francji i sankin-kōtai w Japonii Tokugawów miały zaskakująco wiele wspólnego. Oba łączył jeden cel: osłabienie niezależności elit i skupienie władzy w centrum.

**Tokugawa Yoshinobu – ostatni japoński siogun**

W Japonii okresu Edo szogunat Tokugawa wprowadził system sankin-kōtai („naprzemienna służba”), który stał się fundamentem stabilności państwa przez ponad 250 lat. System ten nakładał na daimyō – feudalnych panów zarządzających regionalnymi domenami – obowiązek regularnego przebywania w stolicy szoguna, Edo (dzisiejsze Tokio). Co roku lub co dwa lata daimyō musieli podróżować do Edo, gdzie spędzali określony czas, a po powrocie do swoich domen pozostawiali w stolicy swoje rodziny jako zakładników. Ten rygorystyczny mechanizm miał kilka kluczowych celów.

Po pierwsze, sankin-kōtai ograniczało autonomię daimyō, którzy w przeszłości byli źródłem wojen domowych w Japonii. Trzymając ich bliskich w Edo, szogunat zapewniał lojalność panów feudalnych – bunt oznaczałby zagrożenie dla rodziny.

Po drugie, system drenował finanse daimyō. Podróże między domenami a Edo, utrzymanie wystawnych rezydencji w stolicy oraz kosztowne ceremonie były ogromnym obciążeniem. To skutecznie ograniczało środki, które mogłyby zostać użyte na organizację rebelii. Po trzecie, sankin-kōtai sprzyjało centralizacji władzy, czyniąc Edo politycznym i kulturalnym centrum kraju.

Efekt? Japonia epoki Edo cieszyła się długotrwałym pokojem, a szogunat Tokugawa utrzymał kontrolę nad krajem aż do połowy XIX wieku. Sankin-kōtai było nie tylko narzędziem politycznym, ale także symbolem konfucjańskiej hierarchii i obowiązku, głęboko zakorzenionych w japońskiej kulturze.

W tym samym czasie, w Europie, Ludwik XIV, Król Słońce, opracował własną strategię podporządkowania arystokracji. Po burzliwych wydarzeniach Frondy – serii buntów arystokratycznych w połowie XVII wieku – Ludwik postanowił przekształcić francuską szlachtę z potencjalnego zagrożenia w lojalnych dworzan. Kluczem do tego planu stał się pałac w Wersalu, który z podmiejskiej rezydencji myśliwskiej przekształcono w olśniewające centrum władzy.

Ludwik XIV zmuszał arystokrację do życia na dworze, gdzie każdy aspekt ich codzienności – od porannego wstawania króla (lever) po wieczorne bale – był podporządkowany królewskiej etykiecie. Odejście z Wersalu bez zgody monarchy oznaczało utratę łask, tytułów, pensji czy wpływów politycznych. W ten sposób arystokraci stali się zależni od króla, a ich regionalne wpływy malały. Podobnie jak w Japonii, kontrola miała także wymiar ekonomiczny. Życie w Wersalu wymagało ogromnych wydatków na stroje, przyjęcia i inne formy ostentacyjnej konsumpcji. Arystokraci, którzy chcieli utrzymać status, często popadali w długi, stając się jeszcze bardziej zależnymi od królewskich dotacji. Wersal był także narzędziem propagandowym – jego przepych i splendor miały uosabiać potęgę Ludwika XIV, a dworskie życie odciągało szlachtę od knucia spisków w swoich prowincjonalnych posiadłościach.

**Portret Ludwik XIV namalowany w 1701 r. przez Hyacinthe’a Riguada.**

Rezultat był równie skuteczny jak w Japonii: Ludwik XIV zneutralizował zagrożenie ze strony arystokracji, wzmocnił absolutyzm i uczynił Francję jednym z najpotężniejszych państw Europy.

Oba systemy przyniosły dekady stabilności politycznej: We Francji Ludwika XIV arystokracja została trwale podporządkowana monarchii absolutnej, w Japonii panował ponad dwustuletni pokój zwany Pax Tokugawa. W długiej perspektywie jednak oba modele doprowadziły do stagnacji i utraty elastyczności: Francja weszła w XVIII wiek ze skostniałym systemem klasowym, co przyczyniło się do rewolucji, Japonia z kolei przegapiła rewolucję przemysłową i musiała dokonać gwałtownej modernizacji w epoce Meiji (1868-1912).

Źródła:

Mansel, Philip (2019). King of the World. The Life of Louis XIV. University of Chicago Press
Nishiyama Matsunosuke (1997). Edo Culture: Daily Life and Diversions in Urban Japan, 1600-1868. University of Hawai’i Press

Japonia · Korea Południowa

Świątynie Wschodu i Zachodu: Jak architektura wyznacza granicę między codziennością a świętością

18/03/202524/03/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

**Brama tori w sintoistycznym chramie Fushimi Inara-taisha w Kioto**

Porównanie świątyń sintoistycznych, buddyjskich i kościołów katolickich ujawnia zaskakująco wiele podobieństw, mimo różnic kulturowych i teologicznych. Przykładowo w religiach wschodu, jak sintoizm w Japonii czy buddyzm w Korei i Japonii, bramy takie jak torii, sanmon czy iljumun pełnią funkcję symboliczną i praktyczną. Są one fizyczną granicą oddzielającą codzienny, zwykły świat od przestrzeni świętej, gdzie przebywają kami (duchy/bóstwa w shinto) lub gdzie praktykuje się duchowe oczyszczenie. Przekroczenie bramy to moment rytualny – wierni często zatrzymują się, by się pokłonić, uznając, że wchodzą w obszar sacrum. Architektura tych bram jest prosta, ale wymowna: torii to zazwyczaj dwa słupy z poprzeczką, a iljumun może być bardziej ozdobne, ale obie sygnalizują zmianę stanu – z chaosu i brudu codzienności do harmonii i czystości świętego miejsca.

**Prowadząca do seulskiej świątyni Jogyesa brama iljumun**

W średniowiecznych katedrach katolickich podobną rolę odgrywa przedsionek (narteks) i przejście do nawy głównej. Architektura katedr była projektowana tak, by oddziaływać na zmysły i duszę wiernych, a symbolika światła i ciemności odgrywała tu kluczową rolę. Narteks (przedsionek) przy wejściu do katedry był zwykle ciemniejszy, węższy i często oddzielony od nawy głównej. Symbolizował świat zewnętrzny – grzeszny, chaotyczny, „ciemny” w sensie duchowym. W średniowieczu narteks był też miejscem dla tych, którzy nie mogli wejść do wnętrza, np. katechumenów (przygotowujących się do chrztu) czy pokutników.

**Ołtarz w sanktuarium maryjnym Notre-Dame de Garaison we francuskiej miejscowości Monléon-Magnoac**

Ciemność i prostota tego miejsca kontrastowały z tym, co czekało dalej. Po przekroczeniu progu z narteksu do nawy głównej wierny wkraczał w przestrzeń sacrum – miejsce modlitwy, liturgii i bliskości z Bogiem. Nawy były zazwyczaj wyższe, szersze i jaśniejsze dzięki dużym oknom (często witrażom), które wpuszczały światło. To przejście z ciemności do jasności miało symbolizować ruch od grzechu i niewiedzy do zbawienia i oświecenia. Światło w katedrach było metaforą boskiej obecności – w teologii chrześcijańskiej Chrystus jest często nazywany „światłością świata” (ewangelia Jana 8:12). Średniowieczni budowniczowie projektowali katedry, by odzwierciedlały drogę duszy ku Bogu. Wysokie sklepienia i witraże miały kierować wzrok (i myśli) w górę, ku niebu, a gradacja światła wzmacniała wrażenie transcendencji.

**Narteks w sanktuarium maryjnym Notre-Dame de Garaison**

Wraz z rozwojem architektury gotyckiej narteks stopniowo zanikał, a jego rolę przejęła kruchta – niewielki przedsionek o bardziej użytkowym charakterze. Niemniej jednak idea stopniowego przejścia z przestrzeni świeckiej do sakralnej przetrwała w koncepcji gotyckich katedr, gdzie światło, przestrzeń i wysokość wnętrza miały prowadzić wiernych ku transcendencji. W obu przypadkach – wschodnich bramach i katedrach – mamy do czynienia z ideą granicy i transformacji. Przekroczenie torii lub iljumun czy wejście z narteksu do nawy to nie tylko fizyczna zmiana miejsca, ale rytuał duchowy.

**Bazylika św. Marcina w opactwo benedyktyńskie Pannonhalma na Węgrzech**

Różnica leży w szczegółach: w religiach wschodu granica jest bardziej zewnętrzna i minimalistyczna (brama stoi na otwartej przestrzeni), podczas gdy w katedrach jest to proces bardziej wewnętrzny, rozciągnięty w przestrzeni budowli i wzbogacony symboliką światła. Jednak cel jest podobny – wyznaczyć moment, w którym człowiek zostawia za sobą codzienność i wkracza w sferę świętości. W katedrach gotyckich, takich jak Notre-Dame w Paryżu, efekt przejścia z ciemności do światła był szczególnie wyraźny dzięki technice witraży i rozet, które rozpraszały kolorowe światło w nawach. To dodatkowo wzmacniało wrażenie, że wierny „wychodzi z mroku” do boskiej rzeczywistości.

**Narteks w bazylice św. Marcina w opactwo benedyktyńskie Pannonhalma na Węgrzech**

Japonia · Wielka Brytania

Upadek Singapuru: jak gesty zdradziły wynik negocjacji kapitulacyjnych

17/03/202517/12/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Późnym niedzielnym popołudniem 15 lutego 1942 roku, w dniu Chińskiego Nowego Roku, w budynku wybudowanym w stylu Art Deco na terenie fabryki Forda w Bukit Timah na obrzeżach Singapuru, przy stole naprzeciwko siebie zasiedli 55-letni brytyjski generał-porucznik Arthur Ernest Percival oraz dwa lata starszy japoński generał armii Tomoyuki Yamashita. Spotkanie dotyczyło podpisania przez Brytyjczyków bezwarunkowej kapitulacji Singapuru. Zachowane fotografie z tego wydarzenia – pokazujące pewnego siebie, dominującego Yamashitę oraz skonsternowanego Percivala – oddają w pełni, kto był stroną zwycięską, a kto przegraną.

📷 **„Najgorsza katastrofa i największa kapitulacja w historii Wielkiej Brytanii” miał powiedzieć brytyjski premier W. Churchill po upadku Singapuru 15 lutego 1942 r.**

Atak lotniczy na Singapur miał miejsce 8 grudnia 1941 roku. Niemalże równocześnie Japończycy zaatakowali amerykańskie Pearl Harbor, wyspy Wake i Guam, a także brytyjskie Hong Kong i Malaje. Hong Kong skapitulował już 25 grudnia, natomiast Malaje znalazły się w rękach Japończyków 31 stycznia 1942 roku. Japoński atak opierał się na szybkości, zaciekłości i zaskoczeniu. Aby przyspieszyć swój marsz na Singapur, Japończycy wykorzystali rowery jako jeden ze środków transportu.

Żołnierze Armii Cesarskiej nie oszczędzali jeńców wojennych – rozstrzeliwano zarówno rannych, jak i tych, którzy sami się poddali. Część schwytanych australijskich żołnierzy oblano benzyną i spalono żywcem, a miejscowi, którzy wspomagali aliantów, byli torturowani, zanim ostatecznie zostali zgładzeni. Okrucieństwo japońskich żołnierzy szokowało Brytyjczyków.

Po zaledwie tygodniu odpoczynku, 8 lutego, wojska japońskie pod dowództwem gen. Yamashity zaatakowały Singapur. Wcześniej, przed 9 grudnia 1941 roku, po zbombardowaniu przez Japończyków lotnisk RAF w Singapurze, Brytyjczycy stracili większość swoich myśliwców Hurricane. W Bitwie pod Kuantanem, 10 grudnia, 88 samolotów Armii Cesarskiej zaatakowało pancernik HMS „Prince of Wales” oraz krążownik liniowy HMS „Repulse”. Oba okręty poszły na dno, a wraz z nimi 840 marynarzy.

📷 **Kapitulacja Singapuru** (fot. Paul Popper)

Bez wsparcia Royal Navy i RAF obrona Singapuru była skazana na porażkę. Zahartowanych w bojach na terenie Chin 36 tysięcy Japończyków w zaledwie tydzień zmusiło do kapitulacji 85 tysięcy żołnierzy brytyjskich, indyjskich i australijskich.

📷 **Gen. Tomoyuki Yamashita i siedzący na wprost niego gen. Arthur Ernest Percival**

Podczas podpisywania bezwarunkowej kapitulacji przez generała Percivala zgromadziła się duża grupa japońskich oficerów, fotografów i dziennikarzy.

Na pierwszej fotografii 👆 widać, jak gen. Percival wpatruje się w dokument leżący na stole, jednocześnie odsuwa się od niego całym ciałem. Opuszczona broda i uniesiona ręka tworzą dodatkową barierę między nim a dokumentem – dłoń zakrywająca usta zdaje się wyrażać niedowierzanie wobec zaistniałej sytuacji, podczas gdy ręka spoczywająca na szyi oficera siedzącego po jego prawej stronie wskazuje na emocjonalny dyskomfort.

Nie ulegało wątpliwości, kto przy stole dominował. Pewna siebie, autorytatywna postawa Yamashity, pochylona do przodu sylwetka, przeszywający wzrok oraz obie ręce spoczywające na stole jasno wskazywały, że nie przewidywał żadnych pertraktacji. Lekko przechylona głowa była sygnałem dla Percivala, że czas na decyzję już minął.

Na drugim zdjęciu rozczapierzone palce i lekko uniesiony łokieć generała mogły wskazywać na zniecierpliwienie i chęć zakończenia całego przedstawienia. Postawa typowa dla osób gotowych wstać od stołu.

Z chwilą podpisania aktu kapitulacji rozpoczęła się brutalna, trwająca 3,5 roku okupacja Miasta Lwa, które Japończycy przemianowali na Syonan-to, czyli „Światło Południa”.

Generał Percival przeżył wojnę jako jeniec w japońskim obozie na terenie Mandżurii, a po oswobodzeniu udał się do Japonii. 2 września 1945 roku, u boku gen. Douglasa MacArthura, uczestniczył w ceremonii kapitulacji Cesarstwa Wielkiej Japonii na pokładzie pancernika USS „Missouri”. Podczas tej ceremonii ponownie „zmierzył się” z japońskim dowódcą, gen. Yamashitą, jednak Percival odmówił podania mu ręki. Generał Yamashita, znany m.in. jako „Tygrys Malajów” czy „Bestia z Baatan”, został oskarżony o popełnienie zbrodni wojennych (choć według niektórych, w tym amerykańskiego obrońcy generała, niesłusznie) i 23 lutego 1946 roku stracony przez powieszenie.

📷 **Uśmiechnięty gen. Yamashita w niewoli amerykańskiej**

Źródła i inspiracje:

James Leasor, Singapore – The Battle That Changed The World, 1968

Korea Południowa

Społeczeństwo gniewu: Korea Południowa i jej trudna relacja z emocjami

06/03/202518/03/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Prezydent Moon Jae-in. Spośród ostatnich pięciu koreańskich prezydentów tylko jemu udało się przejść na spokojną prezydencką emeryturę. Reszta przekonała się, co znaczy zadrzeć z sfrustrowanym koreańskim narodem.

Rywalizacja, traumy kolektywne, rozczarowujący liderzy, presja społeczna, historia pisana w cierpieniu. Koreańczycy wpadli w pułapkę własnych emocji. Dziś rano stanąłem na czerwonym świetle przy niewielkim, niemal pustym wyjeździe z osiedla. Kierowca jedynego samochodu stojącego przed pasami nie ruszył mimo zielonego światła, postanowiłem więc przejść na drugą stronę ulicy. W tym samym czasie ruszył również on. Prawdopodobnie był zajęty telefonem i nie zwracał uwagi na sygnalizację. Większość koreańskich samochodów ma przyciemniane szyby, co sprawia, że kontakt wzrokowy między pieszym a kierowcą jest niemalże niemożliwy (👇).

Mężczyzna natychmiast wielokrotnie nacisnął klakson, otworzył okno i czerwony na twarzy, z grymasem złości, wyrzucił w moim kierunku stek przekleństw. Moje przewinienie nie było warte aż tak gwałtownej reakcji. Pozwoliłem mu się jednak wykrzyczeć, a następnie w ciągu trzech sekund rozładowałem jego złość. W jaki sposób? O tym za chwilę. Koreańscy psychologowie zwracają uwagę, że mieszkańcy tego kraju są niezwykle sfrustrowani i pełni gniewu. Od dziecka są wychowywani w systemie, który uczy ich tłumienia emocji – nie powinni okazywać niezadowolenia wobec przełożonych, starszych, klientów, nauczycieli itd.. Problem w tym, że tłumione emocje nie znikają – w końcu gdzieś muszą znaleźć ujście. Ludzie nie okazują ich tam, gdzie „nie wypada”, ale pozwalają sobie na wybuchy w sytuacjach, gdzie nie ma bezpośrednich konsekwencji – np. wobec nieznajomych na ulicy, kelnerów, kasjerów, podwładnych czy w internecie. Koreańczycy żyją w społeczeństwie pełnym kontroli i oczekiwań – muszą być idealni w pracy, mieć dobre wykształcenie, dobrze wyglądać, odnosić sukcesy. Nawet na poziomie języka muszą dobierać każde słowo do wieku, statusu i relacji z rozmówcą. Nie mogą swobodnie mówić, co myślą, bo zbyt szczera wypowiedź może mieć dla nich poważne konsekwencje – np. w pracy może ich kosztować awans. Skoro nie mogą wyrazić swoich frustracji wprost, gromadzą je w sobie, aż w końcu znajdują pretekst do wybuchu. Kolejny powód to rywalizacja. Korea to społeczeństwo nastawione na współzawodnictwo – od dzieciństwa mieszkańcy kraju rywalizują o oceny, najlepsze uczelnie, pracę, pozycję społeczną. Rywalizacja w szkole. Rywalizacja w pracy. Nikt nie chce być tym, który odpada, więc ludzie żyją w ciągłym stresie. To prowadzi do chronicznego zmęczenia, wypalenia i frustracji, która musi znaleźć ujście. Koreańczycy są też chronicznie niezadowoleni z pracy polityków. Żyją w ciągłym rozczarowaniu – zazwyczaj nie znoszą obecnej władzy, a kiedy, często pod naciskiem opinii publicznej, ją zmieniają, po roku lub dwóch nie znoszą nowej. Ten cykl złości i rozczarowań wobec polityków nakręcają jeszcze media, które podsycają podziały.

Koreańscy badacze społeczni nie pomijają też kwestii traum narodowych. Pamięć historycznych krzywd – od japońskiej okupacji, przez podział Korei, po wojny i dyktatury – jest wciąż żywa i pielęgnowana przez edukację oraz media.
A wracając do gniewnego kierowcy. Nie dałem się wciągnąć w wymianę zdań, lecz pozwoliłem mu się wykrzyczeć, a następnie przekierowałem jego uwagę na samą złość. W najbardziej przyjazny sposób, na jaki mogłem się zdobyć, zapytałem, skąd w Koreańczykach tyle gniewu i frustracji. To pytanie wystarczyło, by zyskać jego uwagę. Jego rysy twarzy błyskawicznie złagodniały, a surowość ustąpiła miejsca zaciekawieniu. Kiedy powtórzyłem pytanie, dodając kilka przykładów agresji znanych z mediów, spojrzał przed siebie, machnął ręką i bez słowa odjechał. To nie pierwszy raz, gdy w ten sposób rozładowałem czyjąś złość. Koreańczycy są tak przyzwyczajeni do gniewu i frustracji, że często nie zdają sobie sprawy, jak bardzo są nimi przepełnieni.

**„Ciągła rywalizacja doprowadza Koreańczyków do rozpaczy.”**

Korea Południowa

Zmiana przekonań – koniec kultu przodków w mojej rodzinie

15/02/2025 Jacek WachowiakDodaj komentarz

Na zdjęciu powyżej znajduje się grób mojego teścia w górach w pobliżu południowokoreańskiego miasta Pungi. Jego prostota i brak elementów sztuki sepulkralnej wskazują, że nie należał on do koreańskiej elity. Jego przodkowie, zapewne wolni chłopi lub rzemieślnicy z klasy sangmin, nie mieli nic wspólnego z arystokratycznym stanem yangban. Mój 58-letni szwagier, który od śmierci ojca w 2001 roku regularnie organizował ceremonie upamiętniające przodków i przygotowywał syna do przejęcia tej roli w przeszłości, ogłosił, że nadszedł czas na zerwanie z tradycją oddawani czci zmarłym i składania ofiar na ołtarzu przodków. Powiedzieć, że jego decyzja mnie zaskoczyła, to zbyt mało. Odkąd go poznałem, z nabożną czcią odprawiał te rytuały kilka razy do roku: w Święto Dziękczynienia, Nowy Rok oraz w rocznicę śmierci ojca.

Moja żona nie potrafiła wyjaśnić powodów tej nagłej zmiany. W Korei pytania o powody decyzji starszych mogą być postrzegane jako niegrzeczne lub konfrontacyjne. Skoro ktoś stojący wyżej w hierarchii coś postanawia, pozostali powinni to zaakceptować. Mnie jednak zjadała ciekawość. Okazja nadarzyła się podczas rodzinnego obiadu u szwagra. W atmosferze akceptacji, bez oceniania, bez krytyki, z autentycznym zainteresowaniem, można Koreańczykom zadawać pytania sięgające głębiej, w zakamarki ich duszy. Wtedy wielu z nich potrafi się otworzyć. Tak też zrobiłem, a jego wyjaśnienie było zaskakujące. Jako pierwszą przyczynę podał masowe odchodzenie Koreańczyków od kultu przodków i konfucjańskich rytuałów. Lecz to, co powiedział potem, zaskoczyło wszystkich gości siedzących przy stole. On, przez lata zagorzały agnostyk, po długiej walce z Bogiem i religijnością doszedł do wniosku, że Bóg istnieje i tylko w nim, w tym chaotycznym i niepewnym świecie, można odnaleźć stabilność i pełne zaufanie. Nie tylko sam fakt tej przemiany mnie zaskoczył, ale i sposób, w jaki o tym mówił: otwarcie i pogodnie. Może to refleksja nad przedwczesną śmiercią jego i mojej żony siostry w zeszłym roku przyczyniła się do odrzucenia agnostycyzmu? Może dopiero w obliczu straty dostrzegł sens wiary? To już tylko moje domysły.
Zmiana przekonań szwagra wpłynęła również na sytuację w jego rodzinie. Jego 22-letni syn, Jaewoo, student Uniwersytetu Hanyang, przez całe życie nasiąkał antychrześcijańskimi wypowiedziami ojca, sam wyrastając na przekonanego ateistę. Teraz ojciec przyjmuje wiarę, a syn w dalszym ciągu odrzuca jej przejawy. A co na to jego żona? Półaktywna buddystka, w odpowiedzi na moje pytanie spojrzała na talerz przed sobą i, niemal bez przekonania, rzuciła, że odnajduje spokój w buddyjskich świątyniach. Zachowanie dla niej nietypowe. Kiedy jest o czymś przekonana potrafi to oznajmić z całą stanowczością. Być może nie akceptuje wyboru swojego męża, ale jako lojalna żona, nie sprzeciwia się jego decyzji. Czas pokaże, jak rozwinie się sytuacja w rodzinie.