W sercu Edo, dzisiejszego Tokio, przez ponad dwa wieki istniała Yoshiwara – dzielnica uciech, która była czymś więcej niż tylko miejscem prostytucji. Założona w 1617 roku przez siogunat Tokugawa, otoczona murami i dostępna przez jedną główną bramę (Ōmon), była symbolem kontroli społecznej i jednocześnie moralnej dwulicowości ówczesnej Japonii. Choć oficjalnie kraj kierował się konfucjańską moralnością – posłuszeństwem, cnotą i hierarchią – Yoshiwara działała jako legalny wyjątek, gdzie zasady te można było łamać, ale dyskretnie. Ta historia hipokryzji, naznaczona cierpieniem tysięcy kobiet, odbija się echem nawet we współczesnej Japonii, która wciąż zmaga się z rozliczeniem przeszłości.
Yoshiwara powstała jako odpowiedź na chaos nielegalnej prostytucji w Edo. Siogunat Tokugawa stworzył licencjonowaną dzielnicę uciech (yūkaku), by ograniczyć „społeczne zamieszanie” i scentralizować handel ciałami kobiet. Dzielnica, odgrodzona murami, działała pod ścisłym nadzorem: klienci byli rejestrowani, a kobiety – teoretycznie – nie mogły jej opuszczać bez pozwolenia. To był mechanizm doskonały: zaspokajał potrzeby mężczyzn, generował zyski i pozwalał utrzymać pozory moralnego porządku.
Na szczycie tej machiny znajdowały się oiran – ekskluzywne kurtyzany, które uosabiały estetykę epoki Edo. Wykształcone w poezji, muzyce, kaligrafii i ceremonii herbacianej, były nie tylko obiektami pożądania, ale też artystkami i towarzyszkami elit – samurajów, kupców, poetów. Ich barwne kimona i misternie upięte fryzury stały się ikonami kultury ukiyo-e. Jednak pod tą fasadą piękna kryła się brutalna prawda: oiran, podobnie jak inne kobiety w Yoshiwarze, były więźniarkami systemu, sprzedawanymi w dzieciństwie, często bez szans na wolność.
Społeczeństwo Edo opierało się na konfucjańskich ideałach: posłuszeństwie kobiet wobec mężczyzn, cnocie, powściągliwości i hierarchii. Jednak te same elity, które głosiły moralność za dnia, nocami odwiedzały Yoshiwarę. Było to miejsce, gdzie samuraj mógł wyznać miłość oiran, której nigdy nie zdobędzie, a kupiec – zwykle poniżany przez samurajów – mógł poczuć się panem sytuacji, płacąc za usługi. Oiran, choć zniewolone, w rozmowach i poezji mogły czasem dominować, co dawało iluzję odwrócenia ról społecznych.
Yoshiwara była swoistym teatrem emocji – miejscem, gdzie mężczyźni kupowali nie tylko seks, ale też iluzję wolności od sztywnych norm. Społeczeństwo stworzyło „moralną strefę cienia”: legalną, ale wstydliwą, akceptowaną, ale niegodną chwalenia. Wielu samurajów używało fałszywych nazwisk, by ukryć swoje wizyty, mimo że były one dozwolone. „Wszyscy to robią, ale lepiej, żeby nikt nie widział, że ja” – ta maksyma doskonale oddaje hipokryzję epoki.
Pod powierzchnią wyrafinowanej estetyki Yoshiwary kryła się tragedia kobiet, w tym oiran, które były jej symbolem. Sprzedawane w dzieciństwie, często z ubogich rodzin wiejskich, trafiały do domów publicznych z długami, których nigdy nie były w stanie spłacić. Ich życie było naznaczone wykorzystywaniem seksualnym, przemocą fizyczną ze strony klientów i właścicieli, a także psychicznym wyniszczeniem. Samotność była wszechobecna – mimo pozornej roli towarzyszek elit, oiran nie miały prawdziwych relacji ani wolności wyboru.
Choroby weneryczne, takie jak syfilis, były plagą Yoshiwary, szczególnie w czasach przed nowoczesną medycyną. Wiele kobiet cierpiało na chroniczne choroby, które prowadziły do przedwczesnej śmierci, często w wieku 20–30 lat. Problemy psychiczne – depresja, poczucie beznadziei, a czasem samobójstwa – były równie powszechne, choć rzadko dokumentowane. Oiran, mimo swojego statusu, nie były wyjątkiem: ich „przywileje” w postaci edukacji czy luksusowych kimon były jedynie narzędziami do zwiększenia ich wartości na rynku, nie zaś oznaką wolności czy szacunku.
Los kobiet w Yoshiwarze, zarówno oiran, jak i niższych rangą prostytutek, był powszechnie ignorowany. Po śmierci wiele z nich chowano na cmentarzu Jōkan-ji, w cieniu popularnej świątyni Sensō-ji. Dziś cmentarz ten pozostaje niemal zapomniany, rzadko odwiedzany przez turystów, którzy tłumnie zwiedzają pobliską świątynię. Społeczeństwo Edo traktowało Yoshiwarę jako kulturową perłę: inspirację dla artystów, poetów i twórców ukiyo-e. Nikt nie nazywał jej „piekłem kobiet” – zamiast tego fetyszyzowano jej estetykę, ignorując cierpienie. To, co dla elit było „rajem rozkoszy”, dla kobiet było więzieniem.
Po restauracji Meiji (1868) Yoshiwara stopniowo traciła znaczenie, a po delegalizacji prostytucji w 1958 roku stała się reliktem przeszłości. Jednak współczesna Japonia wciąż nie rozliczyła się z jej dziedzictwem. W kulturze popularnej oiran są idealizowane jako ikony piękna i wyrafinowania, a ukiyo-e z ich wizerunkami zdobią muzea i galerie. Rzadko mówi się o cierpieniu kobiet, które były trybikami w tej machinie.
Zamiast pomników czy publicznych debat, Japonia często wybiera milczenie lub racjonalizację: przedstawia Yoshiwarę jako szansę dla ubogich dziewcząt na awans społeczny, edukację czy ucieczkę od biedy. To jednak zakłamuje rzeczywistość – większość kobiet nie miała wyboru, a ich „edukacja” była jedynie narzędziem do zwiększenia ich wartości na rynku. Choć współcześni historycy i feministki podejmują temat, ich głos pozostaje marginalny wobec mainstreamowej narracji.
Yoshiwara była nie tylko dzielnicą uciech, ale też lustrem, w którym odbijały się sprzeczności japońskiego społeczeństwa: konfucjańska moralność kontra ludzkie pragnienia, kontrola społeczna kontra potrzeba wolności, estetyka kontra cierpienie. Los oiran i innych kobiet – wykorzystywanych, samotnych, naznaczonych chorobami i krótkim życiem – przypomina o cenie, jaką płaciły za ten system. Choć minęły wieki, pytania, które rodzi Yoshiwara, pozostają aktualne. Jak daleko jesteśmy w stanie pójść, by zachować pozory moralności? I dlaczego łatwiej nam fetyszyzować przeszłość, niż zmierzyć się z jej cieniami?
Dalekowschodnie Refleksje 